Αυτός είναι ο πρώτος από τρεις τόμους, προϊόν προσπάθειας σχεδόν είκοσι ετών και δεκατεσσάρων «παλαιογραφικών ταξιδιών» (voyages palèographiques) σε ιταλικά αρχεία. Οι άλλοι δύο τόμοι, που έχουν πια σχεδόν τελειώσει, θα εμφανιστούν (ελπίζω) σε εύθετο χρόνο. Δεν ήταν εύκολο να γραφτούν, πράγμα που είναι ένας από τούς λόγους για τούς οποίους δεν διαβάζονται εύκολα, ιδιαίτερα τα πρώτα επτά ή οκτώ κεφάλαια αυτού τού τόμου. Εργάστηκα σαν τεχνίτης ψηφιδωτών, πράγμα που είναι κατάλληλο για κάποιον τού οποίου οι μελέτες τον φέρνουν στο Βυζάντιο, προσπαθώντας να ταιριάξω κάποιες σπασμένες ψηφίδες στη σωστή θέση τους στον χώρο και τον χρόνο. Κατά τη διάρκεια των ετών η συγγραφή αυτού τού έργου έγινε στο Πανεπιστήμιο τής Πεννσυλβανίας, στο Πανεπιστήμιο τού Ουισκόνσιν και στο Ινστιτούτο Ανωτέρων Σπουδών (Institute of Advanced Study), καθώς και στη Ρώμη, στη Βενετία και στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. Δεν είχα λοιπόν πάντοτε πρόσβαση στην ίδια έκδοση, για παράδειγμα των Εκκλησιαστικών Χρονικών (Annales ecclesiastici) τού Ραϋνάλδου (Raynaldus), αλλά ελπίζω ότι οι παραπομπές μου στις υποσημειώσεις είναι σαφείς και ότι η εκ μέρους μου χρήση μερικές φορές διαφορετικών εκδόσεων κάποιου βιβλίου δεν θα προκαλέσει δυσκολίες στον αναγνώστη.

Ενώ εργαζόμουν γι’ αυτούς τούς τόμους, συχνά έχω σκεφτεί (όπως συμβαίνει και τώρα που γράφω αυτόν τον πρόλογο), τη μικρή διάρκεια τής ανθρώπινης ζωής και την παροδική κατοχή τής εξουσίας. Τα σκαμπανεβάσματα τής τύχης που παρουσιάζονται σε αυτό τον τόμο παρέχουν άφθονη δικαιολόγηση τέτοιου είδους σκέψεων. Καθώς ο ιστορικός καθαρίζει τα χιόνια των προηγουμένων ετών, ανοίγει τον δρόμο για να προσεγγίσουμε τα χαμόσπιτα των φτωχών καθώς και τα παλάτια των μεγάλων. Μπαίνοντας στις κατοικίες τους, διαβάζοντας τα έγγραφά τους, μπορούμε συχνά να παρατηρήσουμε τις προσωπικές ελπίδες και τούς φόβους τους, τις φιλοδοξίες και τις απογοητεύσεις, τις επιτυχίες και τις ήττες. Οι δημιουργοί τής ιστορίας, μεγάλοι και μικροί, είναι βραχύβιοι σε κάθε γενιά. Σύντομα τούς παίρνει ο θάνατος. Παρ’ όλα αυτά, ανεξάρτητα από την αταξία και τη βία στη ζωή τους, ο ιστορικός μπορεί να τούς δει όλους σε μεγάλη πομπή. Αυτό επιδίωξα να κάνω. Παρά το γεγονός ότι δεν έχω αποφύγει να εκθέσω στον αναγνώστη πολλές λεπτομέρειες, οι οποίες προέρχονται πάντοτε από τις πηγές και (μετά τον 13^ο αιώνα) συχνά από αδημοσίευτες πηγές, έχω προσπαθήσει να μη χάσω τη θέα αυτού τού πανοράματος.

Πέρα από τα κύρια πολιτικά και διπλωματικά ενδιαφέροντα αυτού τού τόμου, που αποτελεί ουσιαστικά μια ιστορία των μεταγενέστερων σταυροφοριών (μέχρι το 1400), έχω ασχοληθεί στην πορεία με διάφορα ζητήματα —σταυροφορική προπαγάνδα, σχετικές εκκλησιαστικές και φεουδαρχικές δικαστικές αγωγές, ταχυδρομική υπηρεσία κατά τον 14^ο αιώνα, κοινωνικές συνθήκες στην παπική Αβινιόν—, ακόμη και με ασήμαντα πράγματα όπως η μόδα στα παπούτσια. Σε κάποια σημεία έχω δυσκολευτεί πολύ σημειώνοντας τις θεολογικές και πνευματικές διαφορές που χώριζαν την ελληνική Ανατολή από τη λατινική Δύση, καθώς και συγκεκριμένες κοινωνικές αλλαγές που συνέβαιναν από γενιά σε γενιά. Δεν μπόρεσα να αντισταθώ και να μην καταγράψω τις ανάγκες και τα γούστα κάθε εποχής, όπως φαίνονται στα ψώνια τού Αμαδέου ΣΤ’ τής Σαβοΐας στη Βενετία και το Νεγκροπόντε, στην Κωνσταντινούπολη και το Πέρα (το 1366-1367). Ζητήματα οικονομικού ενδιαφέροντος, όπως τα παπικά οικονομικά, το κόστος των ύστερων σταυροφοριών, το εμπόριο στη Μεσόγειο και οι ενετικές ναυτιλιακές πρακτικές, προβάλλουν ιδιαίτερα στις επόμενες σελίδες. Απλά παραδείγματα που προέρχονται από τις πηγές συχνά περιγράφουν καλύτερα την κοινωνική ζωή των Λατίνων στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την 4^η Σταυροφορία απ’ ό,τι οι γενικεύσεις που προέρχονται από σύγχρονα συμπεράσματα. Αντιλαμβανόμαστε την ελληνική στάση απέναντι στους εισβολείς όταν, λίγο μετά τη σταυροφορία, οι αγρότες και οι κάτοικοι τής κωμόπολης τής Γραβιάς ξυλοφόρτωσαν τον κύριο Ούγκο, τον Λατίνο αρχιδιάκονο τής Δαύλειας. Η συνεχιζόμενη φτώχεια τής Λατινικής ιεραρχίας στην Ελλάδα είναι προφανής όταν, σχεδόν δύο αιώνες μετά την κατάκτηση, ένας κατ’ όνομα Λατίνος επίσκοπος Μεγάρων χρειάστηκε να αφήσει «ένα κουτί γεμάτο βιβλία» σε δύο Έλληνες ενεχυροδανειστές, ως ενέχυρο για τα είκοσι δουκάτα που είχε δανειστεί για να μισθώσει δύο άλογα που χρειαζόταν.

Σε μια εποχή κατά την οποία κάθε πετυχημένος ακαδημαϊκός συχνά περιορίζει τις μελέτες του σε μια γενιά ή μισό αιώνα τού παρελθόντος, ζητώ απλώς άφεση αμαρτιών από τέτοιους ειδικούς για τα λάθη και τις παραλείψεις τα οποία κατέστησε αναπόφευκτα η παράλογη τόλμη μου. Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα και για να το κάνω αυτό υποχρεώθηκα σε πολλούς, τα ονόματα των περισσότερων από τούς οποίους παρέχονται στις υποσημειώσεις. Αποτελεί όμως ευχαρίστηση για μένα να εκφράσω την υποχρέωσή μου προς τον αιδεσιμότατο Μαρτίνο Τζιούστι προϊστάμενο, τον αιδεσιμότατο Χέρμαν Χόμπεργκ υποπροϊστάμενο και στον κύριο Σέρτζιο Νταμιάνι τού Μυστικού Αρχείου Βατικανού (Archivio Segreto Vaticano), καθώς και στους πάντοτε εξυπηρετικούς αρχειονόμους και αξιωματούχους των Κρατικών Αρχείων (Archivi di Stato) Φλωρεντίας, Μάντουα, Μιλάνου, Μόντενα, Σιένα και ιδιαίτερα Βενετίας, στο τελευταίο από τα οποία αρχεία έκανα σχεδόν ετήσιο προσκύνημα για πολλά χρόνια.

Εκφράζω με χαρά την υποχρέωσή μου προς τον Δρα Τζωρτζ Ου. Κόρνερ, εκτελεστικό προϊστάμενο και επιμελητή και στην κυρία Μαρί Α. Ρίτσαρντς, συνεπιμελητή τής Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας (The American Philosophical Society), για τη βοήθειά τους, καθώς και στις κυρίες Μάργκαρετ Κ. Νόλαν, Λορέτα Φρήλινγκ, Σούζαν Μπάμπιτ και Τζην Τ. Κάρβερ για τη δακτυλογράφηση ή τις διορθώσεις. Η κυρία Κάρβερ έχει δακτυλογραφήσει και ξαναδακτυλογραφήσει την τελική εκδοχή ολόκληρου τού χειρόγραφου και έχει διαβάσει τα δοκίμια ολόκληρου τού τόμου.

Στον Δρα Χάρρυ Ου. Χάζαρντ, τον συνεπιμελητή τού βιβλίου μας Μια Ιστορία των Σταυροφοριών (A History of the Crusades), έχω ιδιαίτερη υποχρέωση. Έχει διαβάσει αυτόν και τμήματα των δύο άλλων τόμων, έχει προσφέρει αμέτρητες υποδείξεις για γεγονότα, τρόπο γραφής και οργάνωση τού υλικού και έχει αναλάβει τον ηράκλειο άθλο τής σύνταξης τού Ευρετηρίου (Index). Εύχομαι μόνο η εικοσιπενταετής συνεργασία μας να ήταν το μισό προσοδοφόρα για εκείνον απ΄ όσο υπήρξε για μένα. Η σύζυγός μου έχει διαβάσει την τελική δακτυλογράφηση και τα δοκίμια εκτύπωσης και έχει απομακρύνει πολλές αδέξιες εκφράσεις. Η αφιέρωση τού τόμου σε αυτήν αποτελεί ελάχιστη αναγνώριση τού χρόνου και τής προσπάθειας που αφιέρωσε στο κείμενο.

Μεταξύ των μεγαλύτερων υποχρεώσεών μου είναι αυτές που οφείλω στο Ινστιτούτο Ανωτέρων Σπουδών (Institute of Advanced Study) για την ευκαιρία να συνεχίσω την εργασία μου με λίγες διακοπές και για τη γενναιόδωρη επιχορήγηση που με βοήθησε να πληρώσω το κόστος εκτύπωσης. Είμαι επίσης πολύ ευγνώμων στην Αμερικανική Φιλοσοφική Εταιρεία (The American Philosophical Society), που ανέλαβε το σημαντικό καθήκον τής έκδοσης.

Οι ανεπάρκειες τής εργασίας οφείλονται φυσικά σε μένα.

Κ. Μ. Setton

Πρίνστον, Νιού Τζέρσεϋ

15 Μαρτίου 1976

<-Εισαγωγικές πληροφορίες στην ελληνική έκδοση

1. O Iννοκέντιος Γ’, η 4^η Σταυροφορία και η δημιουργία των λατινικών κρατών στην Ελλάδα->

Πρόλογος τού συγγραφέα

Πρόλογος τού συγγραφέα