Σημειώσεις κεφαλαίου 10

Σημειώσεις κεφαλαίου 10

[←1]

J. de Valbonnays, Histoire de Dauphiné et des princes qui ont porté le nom de dauphins, particulièrement de ceux de la troisième race, descendus des barons de la Tour-du-Pin, sous le dernier desquels a été fait le transport de leurs états à la couronne de France, 2 τόμοι, Γενεύη, 1721-22 (σύμφωνα με την σελίδα τίτλων τού τομ. II δημοσιεύθηκε το 1721), II, έγγραφο ccviii, σελ. 507 και βλέπε τα Fragmenta quaedam desumpta ex antiquo codice iam diu desiderato, cui titulus inscribebatur, Memorabilia Humberti Pilati, στο ίδιο, σελ. 623a, γα την αποστολή τού Γκυγιώμ ντε Ροϋν στην Αβινιόν,

«ότι ο ίδιος [ο δελφίνος] ζήτησε να γίνει γενικός διοικητής τού περάσματος που θα πήγαινε στην Τουρκία και, αν και ο κύριός μας ο πάπας και οι κύριοι καρδινάλιοι δυσαρεστήθηκαν υπερβολικά, το πήρε…»

(ut sibi [dalphino] daretur capitaneatus generalis passagii pro eundo in Turquiam et, licet domino nostro papae et dominis cardinalibus displiceret ultra modum, obtinuit…).

Πρβλ. Jules Gay, Le Pape Clement VI et les affaires d’ Orient (1342-1352), Παρίσι, 1904, σελ. 62-63 και Claude Faure, «Le Dauphin Humbert II a Venise et en Orient (1345-1347)», Mélanges d’ archeologie et d’ histoire, XXVII (1907), 511-12.

Ο Υμπέρ Πιλά (Humbert Pilat), αποσπάσματα των Memorabilia τού οποίου παρέχονται στον δεύτερο τόμο τού Valbonnays, ό. π., ήταν γραμματέας τού δελφίνου τού Βιεννουά. Καθώς ο δελφίνος Ουμβέρτος ετοιμαζόταν να ξεκινήσει για την Ανατολή, διόρισε τον φίλο του Ανρί ντε Βιλλάρ, αρχιεπίσκοπο τής Λυών, «τον οποίο εμπιστευόμαστε πιο πολύ» (de quo summe confidimus), υποδιοικητή του και γενικό εκπρόσωπο στο Ντωφίν [Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφα ccvi-vii, ccxvi, σελ. 506-7, 513-14] και ταυτόχρονα «διατάζουμε να είναι και να παραμείνει με τον εν λόγω κύριο αρχιεπίσκοπο υποδιοικητή ο άρχοντας γραμματέας Υμπέρ Πιλά…» (ordinamus esse et remanere cum dicto domino archicpiscopo locum-tenente magistrum Humbertum Pilati secretarium…) [στο ίδιο, II, έγγραφο ccxxii, σελ. 520b].

O Πιλά πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 1373.

[←2]

K. H. Schäfer, die Ausgaben der Apostolischen Kammer unter Benedikt XII., Klemens VI. und Innocent VI., Πάντερμπορν, 1914, σελ. 284.

[←3]

E. Déprez, J. Glénisson και G. Mollat, Clement VI (1342-1352): Lettres closes, patentes et curiales se rapportant à la France, τομ. II, δέσμη 3 (Παρίσι, 1958), αριθ. 1747-50, σελ. 4 (σημειούμενο εφεξής ως Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3).

[←4]

R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II (Βενετία, 1878), βιβλίο IV, αριθ. 161, σελ. 146, Faure, «Le Dauphin Humbert II», σελ. 516, 547.

[←5]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 284.

[←6]

Déprez, Clement VI, I, δέσμη 2, αριθ. 1013, στήλες 119-24. επίσης δέσμη 1. αριθ. 546, 789 και δέσμη 2, αριθ. 1034, 1101, 1121, 1171, 1177, 1187-89, Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 260-61. Ο Ουμβέρτος πούλησε επίσης γαίες στον αδελφό τού Κλήμεντος, τον Γκυγιώμ Ροζέ, υποκόμη τού Μπωφόρ [Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 1871-76, σελ. 34-35]. Για τα εδάφη τού Ουμβέρτου και για τη διάθεσή τους βλέπε C. U. J. Chevalier, Choix de documents historiques inédits sur le Dauphiné, Lyon, 1874, αριθ. xvii-xxiii, xxxiii, σελ. 67-89, 107 και εξής, ενώ για το κάστρο τής Βιζάν βλέπε B. Guillemain, La cour pontificale d’ Avignon, Παρίσι, 1962, σελ. 137.

[←7]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 84-85 και πρβλ. σελ. 89, 261.

[←8]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 135.

[←9]

Πρβλ. Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 92, 199.

[←10]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 222.

[←11]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 314.

[←12]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, II (1721), έγγραφο ccxxi, σελ. 517-18. Για το σπίτι που έχτισε ο Ουμβέρτος στην Αβινιόν βλέπε Humbert Pilat, Memorabilia, στο ίδιο, σελ. 623b και Faure, «Le Dauphin Humbert II», σελ. 513. To μπολωνέζικο Cronaca Varignana, Cod. 432 στη Bibl. Universitaria, Μπολώνια, αναφέρει ότι ο Κλήμης ΣΤ’ έψαλλε τη λειτουργία δημοσίως στην Αβινιόν τη μέρα τής γιορτής τής Πεντηκοστής (15 Μαΐου 1345) και επιβεβαίωσε τον δελφίνο τού Βιεννουά ως «δούκα και διοικητή» (duse e capitanio) όλων των χριστιανών, που ήθελαν να πάνε πέρα από τη θάλασσα και να ξανακερδίσουν τούς Αγίους Τόπους από τούς «άπιστους Τούρκους»:

«Και αυτός ο πάπας έδωσε στον εν λόγω δελφίνο τρεις σημαίες: στην πρώτη υπήρχε η μορφή τού εσταυρωμένου Χριστού, στη δεύτερη ο κόκκινος σταυρός σε λευκό φόντο και στην τρίτη υπήρχε το οικόσημο τού εν λόγω πάπα»

(El quale papa diede al dicto Dalffino iii bandiere: in l’ una era la figura de Christo crucifisso, in l’ altra era la croce rossa nel campo biancho, in l’ altra era l’ arma del dicto papa)

[Albano Sorbelli, επιμ. Corpus chronicorum bononiensium, στο νέο Muratori, RISS, XVIII, μέρος 1, τομ. II (1910-38), σελ. 536-37].

Παρά το γεγονός ότι οι δυτικοί χρονικογράφοι παρέχουν γραφικές λεπτομέρειες, παρέχουν επίσης πλήθος ανακριβειών.

[←13]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccx, σελ. 510 και πρβλ. J. de Pétigny, «Notice historique et biographique sur Jacques Brunier, chancelier d’ Humbert II, dauphin de Viennois», Bibliothèque de l’ École des Chartes, I (1839-40), 274-75.

[←14]

Faure, «Le Dauphin Humbert II», σελ. 512-14 και πρβλ. Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3. αριθ. 1747-48, σελ. 4 (αναφέρθηκε πιο πάνω) και το πλήρες κείμενο υπ’ αριθ. 1747 στο Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccxi, σελ. 511.

[←15]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφα ccix, ccxiv, σελ. 508-9, 512 και Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 514.

[←16]

Humbert Pilat, Memorabilia στο Valbonnays, Histoire de Dauphine, ΙΙ, 623a και Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 514-16.

[←17]

Déprez, II, δέσμη 3, αριθ. 1837-38, σελ. 20 και πρβλ. αριθ. 1861, σελ. 32 και F. Déprez και G Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1 (1960), αριθ. 714-15, σελ. 89, επίσης με ημερομηνία 18 Ιουλίου 1345.

[←18]

Déprez, Clément VI: Lettres … se rapportant à la France, II, δέσμη 3, αριθ. 1846, σελ. 27-28 και Faure, σελ. 549-50.

[←19]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 1847, σελ. 28, με ημερομηνία 26 Ιουλίου 1345. Διάφορες παραχωρήσεις χορηγήθηκαν στον Ροβέρτο τού Σαν Σεβερίνο, κόμη τoυ Κοριλιάνο, ο οποίος πρότεινε να ηγηθεί δέκα γαλερών [Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1, αριθ. 725-29, 734-35, 739-41, σελ. 90-92]. Τίποτε δεν προέκυψε από αυτά τα σχέδια. Ο Ροβέρτος έμπλεξε με την υπεράσπιση τού Nαπολιτάνικου βασίλειου εναντίον των στρατευμάτων τού βασιλιά Λουδοβίκου τής Ουγγαρίας.

[←20]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 1855-56, σελ. 29-31.

[←21]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 1906, σελ. 39.

[←22]

Ο J. Roman, «Charte de depart du dauphin Humbert II», Archives de l’ Orient latin, I (1881, ανατύπ. 1964), 537-38 δημοσιεύει το κείμενο με μάλλον ανακριβή εισαγωγή.

[←23]

Stella, Annalles genuenses, ad ann. 1345, στο RISS, XVII (Μιλάνο, 1730), στήλες 1085E-1086A.

[←24]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλα 3 και εξής, 12, 14, 18, 19-20, 23-24 και εξής. H. Kretschmayr, Gesch. von Venedig, II (Γκότα, 1920, ανατύπ. 1964), 196-99 για την έβδομη εξέγερση στη Ζάρα (το 1345-1346). Στις 27 Απριλίου 1344 ο Κλήμης ΣΤ’ χορήγησε στους Ενετούς άδεια να στέλνουν έξι γαλέρες και τέσσερα άλλα πλοία στην Αλεξάνδρεια και σε άλλες περιοχές που ανήκαν στον σουλτάνο τής Αιγύπτου μία φορά κάθε πέντε χρόνια, υπό τον όρο ότι δεν θα εμπορεύονταν σκλάβους και είδη στρατιωτικού λαθρεμπορίου [G. M. Thomas, επιμ. Dipl. ven.-lev., I (Βενετία, 1880, ανατύπ. Νέα Υόρκη, 1965), αριθ. 144, σελ. 277, Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο IV, αριθ. 122, σελ. 137].

Όμως σε επιστολή στις 5 Ιουλίου 1345 προς τον Τζουστινιάνο Τζουστινιάν, τον Ενετό πρέσβη στην Αβινιόν, η Γερουσία ζητούσε κάποια τροποποίηση τής «χάρης που είχε γίνει σε εμάς από τον κύριο πάπα για τέσσερα πλοία μεταφοράς και έξι γαλέρες» (gratia nobis facta per dominum papam de quattuor navibus et sex galeis) [Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 22 και βλέπε Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο iv, αριθ. 172, σελ. 149, Thomas, Dipl. ven.- levant., I, αριθ. 162, σελ. 306-7]. Για τη φροντίδα τής Γερουσίας για το εμπόριο στο Αιγαίο πρβλ. F. Thiriet, Régestes des délibérations du Sénat de Venise concernant la Romanie, I (Παρίσι, 1958), αριθ. 178, σελ. 57, με ημερομηνία 3-4 Ιουνίου 1345 και αριθ. 179, 183, ενώ για τις σχέσεις των δυτικών με την Αίγυπτο, όπου οι συνθήκες ήσαν πολύ ασταθείς, βλέπε Gay, Le pape Clément VI et les affaires d’ Orient, σελ. 82-86.

[←25]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 22 (η επιστολή που αναφέρθηκε στην προηγούμενη σημείωση) και Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 517. Πρβλ. Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο iv, αριθ. 168, σελ. 148.

[←26]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 517-18, 550-52, με κείμενα από τα Commemoriali, Reg. 4, φύλλο 87. Πρβλ. Thomas, Dipl ven.- levant., I, αριθ. 159, σελ. 300, Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο iv, αριθ. 183, σελ. 151) και Misti, Reg. 23, φύλλο 3 και σημειώστε τις προτεινόμενες οδηγίες στις 26 Σεπτεμβρίου προς τον διοικητή τού Κόλπου στα Misti, στο ίδιο, φύλλα 35-36

«…ότι για την ευσέβεια τού Θεού και για να τιμήσουμε τη δική μας κυριαρχία ευχαριστώντας τον κύριο δελφίνο τού Βιεννουά, γενικό διοικητή τής αγίας εκκλησίας τού Θεού εναντίον των Τούρκων, οι δικές μας γαλέρες τού Κόλπου, οι οποίες θεωρούνται ότι αποτελούν μέρος αυτής τής κυριαρχίας, κοντά στο τέλος τού μήνα Σεπτεμβρίου θα συναντηθούν στο Μπρίντιζι με αυτόν και με τούς άνδρες του κλπ.., ώστε στο εν λόγω μέρος να ενωθούν πλήρως»,

(… quod ob reverenciam Dei et honorem nostri dominii complaceretur domino dalfino Viennensi, capitaneo generali ecclesie sancte Dei contra Turcos, videlicet quod galee nostre Culfi vel ilia pars que dominio videretur esse[nt] apud Brundusium circa finem mensis Septembris pro associando cum et gentes suas, etc., sicut in dicta parte plenius continetur)

αλλά οι εντολές τις οποίες περιγράφει ο Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 519 ότι δοθηκαν στον διοικητή τού Κόλπου στην πραγματικότητα δεν στάλθηκαν ποτέ, αφού το σχόλιο «non scribatur» εμφανίζεται δύο φορές στο αριστερό περιθώριο, από το οποίο απουσιάζει επίσης ο σταυρός (που δείχνει ότι μια απόφαση τής Γερουσίας τέθηκε σε ισχύ).

[←27]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 28.

[←28]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 31.

[←29]

R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο IV, αριθ. 168, σελ. 148.

[←30]

R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο IV, αριθ. 173, σελ. 149, Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccxxv, σελ. 526.

[←31]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 519-20.

[←32]

Giov. Villani, Cronica, 8 τόμοι, Φλωρεντία, 1823, βιβλίο xii, κεφ. 39, στον τομ. VII, σελ. 104.

[←33]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2027-28, σελ. 61-62. O Χιού τής Γενεύης ήταν το πιο διακεκριμένο μέλος τής ακολουθίας τού Ουμβέρτου [Chevalier, Documents sur le Dauphine (1874), αριθ. XXIX, σελ. 99-100 και Misti, Reg. 23, φύλλο 47]. Κατά τις λαϊκές φήμες η Τζοάννα εμπλεκόταν στη δολοφoνία τού συζύγου της και όλοι περίμεναν ότι ο βασιλιάς Λουδοβίκος τής Ουγγαρίας θα αναζητούσε εκδίκηση. Η καλύτερη περιγραφή τής δολοφονίας, ο κλονισμός που προκάλεσε αυτή στην Αβινιόν, οι κατηγορίες τού Λουδοβίκου κατά τής Τζοάννα, τής αδελφής της Mαρίας και των πριγκήπων Δυρραχίου και Τάραντα, καθώς και η ουγγρική εισβολή στη Νάπολη (γεγονότα που συνέβησαν από τον Σεπτέμβριο τού 1345 μέχρι το τέλος Ιουλίου 1348), υπάρχουν στον Émile-G. Léonard, Histoire de Jeanne Ire, reine de Naples, comtesse de Provence (1343-1382) (οι δύο πρώτοι τόμοι αποτελούν το La Jeunesse de Jeanne Ire), 3 τόμοι, Μονακό και Παρίσι, 1932-37, I, 465-712 και II, 1-143. Από την Αβέρσα στις 22 Σεπτεμβρίου 1345 η Τζοάννα έστειλε στη φλωρεντινή κυβέρνηση περιληπτική αλλά λεπτομερή περιγραφή τής δολοφονίας τού Ανδρέα, «ανείπωτο έγκλημα, αμαρτωλή πονηρία, εξιλαστήριο έγκλημα, βδελυρό και τρομακτικό στον Θεό και τον κόσμο» (infandum scelus, sceleste nephas, piaculare flagitium Deo abominabile mundoque orrendum).

Για το κείμενο βλέπε Gusztav Wenzel, Magyar diplomacziai emlékek, στο Monumenta Hungariae historica, Acta extera, II (Βουδαπέστη, 1875), αριθ. 90, σελ. 97-98 και πρβλ. αριθ. 92, 93 (επιστολή τυ Κλήμεντος ΣΤ’ προς τον Μεγάλο Λουδοβίκο τής Ουγγαρίας με ημερομηνία 29 Σεπτεμβρίου 1345, που δείχνει πόσο γρήγορα έφτασαν τα νέα στην Αβινιόν), 96, 118 και εξής, 124, 132, 137, 141, 162, 173 και 218 και εξής.

Στις 14 Μαρτίου 1346 ο Κλήμης ΣΤ’ αρνήθηκε να εκχωρήσει το βασίλειο τής «Σικελίας» (Νάπολη) στον επίμονο Λουδοβίκο τής Ουγγαρίας και τον αδελφό τού Στέφανο [Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2363, σελ. 125 και πρβλ. αριθ. 2478 bis, σελ. 148]. Η κατάσταση φαινόταν ιδιαίτερα επικίνδυνη, αφού ο Εδουάρδος Γ΄ τής Αγγλίας και ο Λουδοβίκος τής Βαυαρίας διακήρυσσαν ότι ήσαν έτοιμοι να υποστηρίξουν τον Λουδοβίκο. Η Τζοάννα διέφυγε από τη Νάπολη (αναζητώντας καταφύγιο στην πατρίδα της Προβηγκία) στις 15 Ιανουαρίου 1348 και ο Λουδοβίκος εισήλθε στην πόλη στις 23 τού μηνός [Leonard, ό. π., II, 26-45].

[←34]

Corpus chronicorum bononiensium στο νέο Muratori, RISS, XVIII, μέρος 1, τομ. II (1910-38), σελ. 537-38. Tο μπολωνέζικο Cronaca Rampona, Cod. 431 στη Bibl. Universitaria τής Μπολώνια, λέει ότι ο Ουμβέρτος έφτασε στη Μπολώνια στις 10 Οκτωβρίου, διέμενε στο επισκοπικό παλάτι (et desposò in vescoado) και στις 16 Οκτωβρίου έχρισε ιππότη το νεαρό Πέπολο ατο ιερό τού Σαν Νικκολό στη Δομινικανή εκκλησία. Αναφέρει επίσης ότι «οι προαναφερθέντες κύριος Τζάκομο και κύριος Τζιοβάννι έχρισαν ιππότες 21 άνδρες από τη Μπολώνια» (li predicti misser Iacomo et misser Zohanne si fenocavalieri xxi da Bologna) [RISS, XVIII, μέρος 1, τομ. 11, σελ. 531, 533, Cron. A].

Tα γεγονότα στο χρονικό Rampona αντιστοιχούν με εκείνα που παρέχονται στο Cron. Villola, στο ίδιο, σελ. 533, 535-36. To Cron. Bolognetti τοποθετεί επίσης την τελετή χρίσης τού νεαρού Μπολωνέζου στις 16 Οκτωβρίου [στο ίδιο, σελ. 536]. Tο Chronicon Estense, ad ann. 1345, στο RISS, XV (1729), στήλη 424D, αναφέρει ότι ο νεαρός Πέπολι έχρισε εικοσιδύο συντρόφους «τη νύχτα τής Τετάρτης 15 Οκτωβρίου» (die Mercurii XV mensis Octobris de nocte), αλλά η 15η Οκτωβρίου έπεφτε Σάββατο το 1345. Όταν ο Ουμβέρτος έφτασε στη Βενετία υπήρχαν προφανώς 305 άτομα στην ακολουθία του, περιλαμβανομένων ιπποτών, θρησκευτικών, αρχόντων, κυριών και υπηρετών διαφόρων ειδών, που περιγράφονται όλοι ως «τρώγοντες και κοιμώμενοι στον ξενώνα τού δελφίνου στη Βενετία» (comedentes aut librati in hospicio dalphinali in Venetiis) και καταγράφονται στον Chevalier, Documents sur le Dauphine, αριθ. xxviii, σελ. 96-99 και πρβλ. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 524-26.

[←35]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 523, 553, με κείμενο από το Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 39.

[←36]

Eκπρόσωποι τού δελφίνου αγόραζαν άλογα στο Τρεβίζο [Chevalier, Documents sur le Dauphine, αριθ. xxvii, σελ. 95-96].

[←37]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 523-24, 554-56, με κείμενο από το Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 40. Ακολουθώντας την υπόδειξη τής Γερουσίας, ο πάπας επέκτεινε για δύο χρόνια στις 12 Δεκεμβρίου 1345 τη διάρκεια τής ένωσης (league) και τον αντι-τουρκικό φόρο δεκάτης [Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο IV, αριθ. 182, σελ. 151 και Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2203-6. σελ. 91-92].

[←38]

Για τον Μπερτράν ντε Μπω, ο οποίος δεν πρέπει να συγχέεται με τον γενικό εκπρόσωπο τής Αχαΐας με το ίδιο όνομα, βλέπε Léonard, La Jeunesse de Jeanne Ire, I, 30-32, 337-38, 566-67, 582 και εξής. Το 1309 ο Μπερτράν παντρεύτηκε την Βεατρίκη (πέθανε το 1321), μια από τις κόρες τού βασιλιά Καρόλου Β΄ Ανδεγαυού τής Νάπολης. Η Βεατρίκη ήταν η μητέρα τής Μαρί ντε Μπω, η οποία παντρεύτηκε τον Ουμβέρτο τον Οκτώβριο τού 1332.

[←39]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 526, 557, με κείμενο από το Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 40 με ημερομηνία 3 Noεμβρίου.

[←40]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 40 με ημερομηνία 12 Noεμβρίου: «… να παραμείνουν δύο γαλέρες με τον εν λόγω στρατό [στη Ζάρα] μέχρι την επιστροφή των δύο άλλων γαλερών, που μεταφέρουν τον άρχοντα δελφίνο» (… que due galee stent ad dictum exercitum [contra Jadram] usque ad reditum aliarum duarum galearum que portant dominum delfinum).

[←41]

Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 526, 557-58, Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2149, σελ. 82.

[←42]

O N. Iorga, «Une Lettre apocryphe sur la bataille de Smyrne (1346)», Revue de l ‘Orient latin, III (1895, ανατύπ. 1964), 27-31 και Philippe de Mézières (1327–1405) et la croisade au XIVe siècle, Παρίσι, 1896, σελ. 51-56 πιστεύει ότι υπάρχει κάποια πραγματική βάση σε αυτή την πλαστή επιστολή, πράγμα που αμφισβητεί ο P. Lemerle, L’ é>mirat d’ Aydin. Byzance et l’ Occident; recherches sur la geste d’ Umur pacha, Παρίσι, 1957, σελ. 196, σημείωση 1. Αν είχε υπάρξει κάποια τέτοια σύγκρουση «μεταξύ Σμύρνης και Aλτολουόγκο», πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ασήμαντη για να μπορέσει να διαφύγει τής προσοχής πιο αξιόπιστων πηγών μας. Το Αλτολουόγκο είναι η Έφεσος και η πόλη πήρε το όνομα αυτό από την εκκλησία τού Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, που παραφθάρηκε στα ιταλικά σε Αλτολουόγκο και στα τουρκικά σε Αγιασολούκ, για το οποίο βλέπε I. Melikoff-Sayar, Le Destan d’ Umur Pacha, Παρίσι, 1954, σελ. 39, σημείωση 2.

Βλέπε και Λεόντιο Μαχαιρά, Recital concerning the Sweet land of Cyprus entitled ‘Chronicle’, επιμ. και μετάφρ. R. M. Dawkins, 2 τόμοι, Οξφόρδη, 1932, II, 113-14:

«Θωρῶντα οἱ λᾶς τοῦ Κουρίκου, ὅτι καθημερινὸν οἱ Τοῦρκοι ἐκατασφίνγκαν τους, καὶ [ἐφεῦγαν] ἀποὺ τόπον εἰς τόπον, ἐπῆραν τὰ ἔξω σπιτία, καὶ περιβόλαια καὶ ἄλλα πολλά, καὶ ἐπῆραν καὶ τὴν χώραν, οἱ χριστιανοὶ ἄλ(λ)οι ἦρταν εἰς τὴν Κύπρον, ἄλλοι ἐμεῖναν εἰς τὸ καστέλλιν, καὶ ἄλλοι ἔξω ᾿ς τὸ νησσίν, καὶ ἐσφίνγκουνταν, καὶ ἐκρατοῦσαν το διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ. Τὸ ρηγάτον τῆς Ἀρμενίας ἔμπεσεν τοῦ ρὲ Λιβού, καὶ ἦτον πτωχός· εἴχασιν σʹ χῶρες καὶ κάστρη, καὶ ἐχαλάσαν τα καὶ ἐπῆραν τα οἱ Τοῦρκοι· τὰ μὲν ἐχαλάσαν, τὰ δὲ κρατοῦν τα. Θωρῶντα ὁ ρήγας τῆς Ἀρμενίας ἔφυγεν καὶ ἐπῆγεν εἰς τοὺς συνγκενά(δε)ς του εἰς τὴν Φραγκίαν· οἱ πτωχοὶ οἱ χριστιανοί, οἱ Ρωμαῖοι καὶ Ἀρμένιδες, ἐμεῖναν ὀρφανοί, καὶ δὲν εἶχαν ἀποὺ πούποτες βοήθειαν οὐδὲ νὰ ζήσουν· ἐπέψαν μαντατοφ(όρ)ον εἰς τὸν ρὲ Οὗνγγε ζητῶντα νὰ πάρῃ τὸ κάστρον καὶ νὰ τοὺς ἀγιτιάσῃ· καὶ δὲν ἄκουσεν λαλώντα: «Μὲ τὸ θελήσῃ ὁ θεὸς νὰ πάρω τὸ κάστρον τοῦ ἀνιψιοῦ μου!» Καὶ ἐκιντύνευγαν ὡς τὸν καιρὸν τούτου τοῦ ρὲ Πιέρ· ἅνταν ἐστέφθην, καὶ ᾿γροικήθην εἰς ὅλον τὸν κόσμον τὰ καλὰ ἔργα τοῦ ρὲ Πιέρ, ἐπεθυμῆσαν νὰ πέσουν ε(ἰ)ς τὰ πλάγιά του.

Τὲς ἡμέρες ἐκεῖνες ἐπέψαν οί Κουρουκιῶτες μαντατοφόρους πρὸς τὸν ὑψηλότατον ρὲ Πιὲρ τῇ ηʹ ἰαννουαρίου ͵ατνθʹ, τὸν Μιχάλην τὸν Ψαράρην καὶ τὸν Κώσταν τὸν Φιλίτζην, Ρωμαῖοι, καὶ ἐρικουμαντιάσαν ὅλους τοὺς λᾶς τοῦ Κουρίκου καὶ το(ῦ) νησσίου εἰς τὸν ρήγα καὶ εἰς τὴν βουλήν του· καὶ διαβάζοντα τὰ χαρτία, γροικῶντα πῶς παραδιδοῦνται εἰς αὑτόν του, καὶ ὁ ρήγας πεθυμημένος νὰ ἔχῃ τόπον εἰς τὴν Τουρκίαν, ᾿προσδέχτην τους πολλὰ μετὰ χαρᾶς καὶ μὲ τιμήν· καὶ τῇ ιεʹ γεννάρη, ͵ατνθʹ Χριστοῦ ὁ ρήγας ἔπεψεν κάτεργα τῆ(ς) Σμύρνης καὶ τὸν σίρε Ρομπέρτο τε Λουζᾶ καβαλλάρης Ἐνγκλέζης, καπετάνον τοῦ αὐτοῦ κάστρου· καὶ ὅνταν ἐπέσωσαν εἰς τὸ Κουρίκος, ὅλοι ἀντάμα ἀνοῖξαν τὲς πόρτες καὶ ἐπεριλάβαν τον πρεπάμενα μὲ τὴν λιτανείαν. καὶ ἅντα(ν ἐ)νέβην ὀ καπετάνος μὲ τοὺς τζακρατόρους, τοὺς ἐπῆρεν μετά του δʹ μαστοργιές, εἰς τὴν καθολικὴν καὶ ἔβαλεν εἰς τὸ ἀναλόγιον τὸ Εὐαγγέλιον, καὶ ἐμόσαν ὅλοι πασαεῖς, ὅτι νὰ κρατοῦν τὸ αὐτὸν κάστρον διὰ τὸν ἀφέντην τὸν ρὲ Πιέρ, καὶ πρῶτον διὰ τὸ ὄνομαν τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ· καὶ τοῦτον ἐγίνετον μὲν τὸ πάρουν οἱ Τοῦρκοι καὶ θέλει ἕχειν τὸ ρηγάτον ἀγανάκτησιν. Καὶ ἐποῖκεν το νῶσιν τοῦ πάπα καὶ ἐζήτησέν του βʹ κάτεργα [τὰ ἦτον τὸ νησσὶν τῆς Κύπρου κρατημένα νὰ πέψῃ εἰς τὴν βλέπισιν τῆς Κυρήνης·] καὶ ἀπὸ τότε ὡς τὴν σήμερον οἱ ρηγάδες καὶ κουβερνούριδες τῆς Κύπρου πέμπουν κάθα χρόνον βʹ κάτεργα καὶ μηνίον τοὺς Κουρουκιῶτες καὶ βιτουγαλία καὶ ἀρματωσίες, καὶ πολεμίζουν καθημερινὸν μὲ τοὺς Τούρκους, καὶ μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς θαυμαστῆς εἰκόνος τῆς Κουρουκιώτισσας εἰκόνος τῆς θε(οτόκ)ου βλέπεται κατὰ πρόσωπα τοὺς Τούρκους.»

Για τη γαλλική εκδοχή τής επιστολής βλέπε Jules Michelet, Histoire de France, III (1837), 190-92, για το οποίο σημειώστε J. de Petigny, «Notice … sur Jacques- Brunier…», Bibliothèque de l’ École des Chartes, I (1839-40), 276-78, ο οποίος πιστεύει ότι η μάχη δόθηκε, αν και οι αριθμοί των μαχητών και των απωλειών που παρέχονται στην επιστολή αποτελούν «γελοία υπερβολή» (une exagération ridicule).

[←43]

Iorga, ROL, III, 29, 30: «… λίγοι θα πεθάνουν από εσάς, κερδίζοντας την αιώνια ζωή … και θα πετύχετε μεγαλύτερες αν παραμείνετε σταθεροί στην πίστη» (… pauci qui morientur ex vobis vitam eternam obtinebunt …, et majora hiis impetrabitis si in fide perstiteritis).

[←44]

Storie pistoiesi, 130, επιμ. S. A. Barbi, στο νέο Muratori, RISS, XI, μέρος 5 (1907-27), σελ. 215-16, όπου ο αρθμός των χριστιανών νεκρών είναι 3.053 και όχι 3.052!

[←45]

Στο ίδιο, RISS, XI-5, σελ. 214. Υπάρχει μια παράξενα υπερβολική περιγραφή τής λαϊκής ανταπόκρισης στη Σταυροφορία στο Historiae romanae fragmenta, I, 13, στο L. A. Muratori, Antiquitates italicae, III (1740, ανατύπ. 1965), στήλη 369.

[←46]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 53 με ημερομηνία 6 Ιουλίου 1346:

«… Αφού συμβουλέυτηκαν φιλικά τούς σοφούς, ότι αυτά τα 200 χρυσά δουκάτα, τα οποία η κοινότητα τού Νεγκροπόντε δώρισε στον εν λόγω άρχοντα δελφίνο, πρέπει να ζητηθούν και να πληρωθούν μέσω συλλογής και να δοθούν από κοινού από μέλη τής κοινότητας, από αστούς και άλλους τού Νεγκροπόντε …, και αυτό να γραφεί στον κύριο βαΐλο τού Νεγκροπόντε, για να τηρήσει τα προαναφερθέντα απαραβίαστα».

(… Consulunt concorditer sapientes quod dicti ducati auri ducentum de quibus communitas Nigropontis fecit exonium [δηλαδή donum] dicto domino delphyno debeant exigi et solvi per colectam et getum communiter imponendum inter communitatem, burgenses et alios de Nigroponte …, et hoc scribatur domino baiulo Nigropontis quod predictam faciat inviolabiliter observari.)
[←47]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλα 41, 42, 43, 44, 46, 50, Thiriet, Regestes, I (1958), αριθ. 181, 188, 193, σελ. 57 και εξής. Για τον ανταγωνισμό τής μαρκησίας Γκουλιέλμα με τον σύζυγό της Νικκολό Τζόρτζιο βλέπε Wm. Miller, Essays on the Latin Orient, Καίμπριτζ, 1921, ανατύπ. Άμστερνταμ, 1964, σελ. 251-53, 258-61, με κείμενα από το Arch. di Stato di Venezia, Misti, Regg. 16. 23-24. Η έκκληση προς τον Ουμβέρτο να παρέμβει με τη μαρκησία σημειώνεται στο Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 46 και πρβλ. Miller, «A Lady of Thermopylae», Estudis Universitaris Catalans, XXI (1936), 399-403.

[←48]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2216, σελ. 94, γραμμένη στην Αβινιόν στις 18 Δεκεμβρίου 1345.

[←49]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2281, σελ. 104-5. Προφανώς κατατέθηκαν 50.000 δουκάτα στον λογαριασμό τού Ουμβέρτου στη Βενετία [στο ίδιο, αριθ. 2282-85 και ιδιαίτερα αριθ. 2286 και 2548].

[←50]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 321-22. Όπως καταλαβαίνει κάθε συνηθισμένος στην ανάγνωση παπικών εγγράφων, ο Schäfer αντικαθιστά σχεδόν παντού στις αντιγραφές του το «ο πάπας» (papa) με το «ο κύριός μας» (dominus noster), το οποίο στους λογαριασμούς τού παπικού ταμείου και αλλού αποτελεί τον κοινό τρόπο αναφοράς στον ποντίφηκα.

[←51]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2752, σελ. 227-28 και πρβλ. αριθ. 2742. Παρόμοιες επιστολές στάλθηκαν στον Ουμβέρτο και στον αρχιεπίσκοπο Κρήτης Φραντσέσκο Μιτσιέλ, που ήταν παπικός υπολεγάτος.

[←52]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 322. O πάπας δυσκολευόταν να επιβάλει στους Μαρκεζάν και Ζακκαρία να τηρούν τούς όρους τού συμβολαίου τους και να παρέχουν δύο γαλέρες εξοπλισμένες για υπηρεσία στην Ανατολική Μεσόγειιο [Déprez, II, δέσμη 3, αριθ. 2835-38, σελ. 250-51, με ημερομηνία 24 Σεπτεμβρίου 1346 και βλέπε πιο κάτω σε αυτό το κεφάλαιο, περιοχή σημ. 68-70]. O Γκαρέν ντε Σατωνέφ κατηγορήθηκε αργότερα, άδικα σύμφωνα με τον Κλήμεντα ΣΤ’ [Déprez, στο ίδιο, αριθ. 2889, σελ. 259], ότι προσπάθησε με δωροδοκία να αποτρέψει την εκλογή τού Ντιεντοννέ ντε Γκοζόν ως μάγιστρου τού Οσπιταλίου.

[←53]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2809, σελ. 244-45. Tο κείμενο παρέχεται επίσης στον Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 323, σημείωση, όπου είναι λάθος χρονολογημένο στις 17 Οκτωβρίου. Για τούς Αρμένιους μισθοφόρους τούς οποίους συνέστησε ο πάπας στον δελφίνο Ουμβέρτο βλέπε Déprez, στο ίδιο, αριθ. 2777-79, σελ. 239, με ημερομηνία 3 Σεπτεμβρίου 1346 και Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1 (I960), αριθ. 1177-97, 1199-1201, σελ. 149-52.

[←54]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2333-34, σελ. 120, με ημερομηνία 26 Φεβρουαρίου 1346. O Ανρί ντε Βιλλάρ ήταν αναπληρωτής τού Ουμβέρτου στο Ντωφίν κατά τη διάρκεια τής απουσίας τού τελευταίου στη Σταυροφορία [Chevalier, Docs. sur le Dauphine (1874), σημείωση 1 παρόντος Κεφαλαίου].

[←55]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2305, σελ. 109-10.

[←56]

Déprez, Clement VI, I, δέσμη 1, αριθ. 911, σελ. 116.

[←57]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23. φύλλο 47, C. Faure, «Le Dauphin Humbert II …», Mélanges d’ archeologie et d’ histoire, XXVII (1907), 528. Ο Ουμβέρτος παρέλαβε κι άλλους στρατολογημένους από τη Δύση [Déprez, Clément VI: Lettres … se rapportant à la France, II, δέσμη 3, αριθ. 2329, σελ. 118].

[←58]

Storie pistoiesi, 135, στο νέο Muratori, RISS, XI-5, σελ. 219-20. O Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 529 δεν βλέπει λόγο αμφισβήτησης τής ειλικρίνειας τού χρονικογράφου, αλλά θα τοποθετούσε τη μάχη τής Μυτιλήνης στα τέλη Μαρτίου 1346. Ο Lemerle, L’ Emirat d’ Aydin (1957), σελ. 195-96 σωστά απορρίπτει την περιγραφή ως «αλλόκοτη» (bizarre).

[←59]

Πρβλ. Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2478 σελ. 148.

[←60]

Το παπικό ταμείο (Camera Apostolica) και το παπικό γραφείο (Chancery) χρησιμοποιούσαν συχνά εκπροσώπους και αγγελιοφόρους των Φλωρεντινών τραπεζικών οίκων για τη μεταβίβαση επιστολών και χρημάτων, αλλά ύστερα από τις γνωστές χρεωκοπίες των αρχών τής δεκαετίας τού 1340 η παράδοση επιστολών, χρημάτων και χρεωγράφων σε μακρινές αποστάσεις έγινε πολύ δύσκολη, για το οποίο βλέπε Yves Renouard, «Comment les papes d’ Avignon expediaient leur courrier», Revue historique, CLXXX (1937), 1-29, ιδιαίτερα σελ. 19 και εξής και πρβλ. Renouard, Les relations des papes d’ Avignon et des compagnies commerciales et bancaires de 1316 à 1378, Παρίσι, 1941, σελ. 113-14, 249, 384-92.

Έχουμε ήδη δει τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Μυτιλήνης Φίλιππο να δραστηριοποιείται στη Βενετία για λογαριασμό τού Ουμβέρτου. Στις 11 Δεκεμβρίου 1345 ο Ανρί ντε Βιλλάρ, άρχοντας αναπληρωτής τού δελφίνου, έδινε εντολή να αποζημιωθεί ο Φίλιππος για τις δαπάνες στις οποίες είχε υποβληθεί, όταν ανέλαβε την αποστολή στη Βενετία καθώς και εκείνη στην Αβινιόν, πράγμα που υπαινίσσεται εδώ και ο Κλήμης ΣΤ’ [Valbonnays, Histoire de Dauphine, II (l721), έγγραφο ccxxviii, σελ. 528].

[←61]

Déprez, Clement VI, II, fasc 3, αριθ. 2580, σελ. 180-81, με ημερομηνία 15 Ιουνίου 1346 και πρβλ. αριθ. 2651, σελ. 198. H επιστολή Κλήμεντος προς Ουμβέρτο τής 15ης Ιουνίου παρέχεται επίσης στον A. Rubió i Lluch, Diplomatari de l’ Orient català, Βαρκελώνη, 1947, έγγραφο clxxxviii, σελ. 242-46. Ο ηγούμενος τού Οσπιταλίου στην Κάπουα, ο Ισνάρ ντε Aλμπάρνο, ανέλαβε τη συνολική ευθύνη για τις δύο παπικές γαλέρες, μέχρι να φτάσουν αυτές στο επιτελείο τού Ουμβέρτου [Déprez, II, δέσμη 3, αριθ. 2741, 2745-51, σελ. 225-27, με ημερομηνία 18-19 Αυγούστου, η οποία δείχνει ότι τότε οι δύο γαλέρες δεν είχαν ακόμη αποπλεύσει!]. Στον Ισνάρ ανατέθηκε επίσης μυστική αποστολή προς τον πάπα.

[←62]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη S, αριθ. 2580, σελ. 181-83 και πρβλ. αριθ. 2729-33, 2737, με ημερομηνία 17 Αυγούστου 1346. O Κλήμης ΣΤ’ είχε ήδη προσπαθήσει, πριν ξεκινήσει ο Ουμβέρτος για τη σταυροφορία, να εγκαθιδρύσει κάποιο βαθμό «ειρήνης και ομόνοιας» (pax et concordia) μεταξύ τού κατ’ όνομα δούκα τής Αθήνας Γκωτιέ νυε Μπριέν και τής καταλανικής Μεγάλης Εταιρείας, για το οποίο βλέπε Rubió i Lluch, Diplomatari de l’Orient català, έγγραφο clxxxiv, σελ. 236-37, όπου το έγγραφο αυτό έπρεπε να έχει ημερομηνία 1 Απριλίου 1345, όπως στον Déprez, I, δέσμη 2, αριθ. 1608, στήλες 482-84. Ο Francesco Giunta στο συνοπτικό του άρθρο, «Sulla Politica Orientale di Clemente VI», στο Studi di storia medievale e moderna in onore di Ettore Rota, επιμ. P. Vacari και P. F. Palumbo, Ρώμη, 1958, σελ. 156-57, δεν σημειώνει τη λάθος χρονολόγηση αυτού τού εγγράφου από τον Rubió, ούτε ότι ο Ραϋμόν Σακέ δεν διαδέχθηκε τον Ερρίκο τού Άστι ως παπικός λεγάτος στην Ανατολή, επειδή ο Φίλιππος ΣΤ’ δεν επέτρεψε στον Σακέ να φύγει από τη Γαλλία.

[←63]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2581-86, 2588-95, σελ. 183-85, με ημερομηνία 15 Ιουνίου 1346. Στις 5 Ιουλίου έγινε άρση τής απαγόρευσης για πέντε μήνες από το καταλανικό βασίλειο τής Σικελίας (Trinacria), αλλά αυτό λίγα ή τίποτε δεν είχε να κάνει με τη στάση τού πάπα απέναντι στους Καταλανούς τής Αθήνας [στο ίδιο, αριθ. 2627-30, σελ. 192-93]. Για την καταλανική Αθήνα βλέπε πιο κάτω, Κεφάλαιο 17.

[←64]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2587, όπου ο Μπαρτολομμέο περιγράφεται ως «εκπρόσωπος τού αρχιεπισκόπου Κρήτης Φραγκίσκου» (vicarius Francisci archiepiscopi Cretensis). Ετοιμάστηκε γι’ αυτόν άδεια ασφαλούς διέλευσης στις 15 Ιουνίου 1346 [Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1, αριθ. 1023, σελ. 131].

[←65]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 321.

[←66]

Tο κείμενο τού πρώτου συμφώνου με ημερομηνία 26 Φεβρουαρίου 1347 μεταξύ τής γενουάτικης κυβέρνησης και τής Μαχόνα (ή ανώνυμης Εταιρείας), που συνέστησαν ο Βινιόζο και οι συνεργάτες του για να εκμεταλλευθούν τη Χίο και τις Φώκαιες, παρέχεται στον Carlo Pagano, Delle imprese e del dominio dei Genovesi nella Grecia, Genoa, 1852, σελ. 271-85 και στο Liber Iurium reipublicae genuensis, II (Τορίνο, 1851), Chartae, αριθ. cxciii, στήλες 558-72, στα Historiae patriae monumenta, IX. Το ιστορικό προοίμιο στο κείμενο αναφέρει ότι το κάστρο τής Χίου παραδόθηκε «με συγκεκριμένα σύμφωνα και συμβάσεις, τις οποίες [ο ναύαρχος Βινιόζο, οι κυβερνήτες (patroni) των γαλερών και οι συνεργάτες του στη μαχόνα] έκαναν με τούς Έλληνες κατοίκους, όπως φαίνεται στο δημόσιο έγγραφο που γράφτηκε με τα χέρια τού γραμματέα Πελλεγκρίνο ντε Μπρατσέλλι στις 12 Σεπτεμβρίου 1346», ενώ ύστερα από την κατάληψη τής Παλαιάς και τής Νέας Φώκαιας και την επιστροφή τού στόλου στη Γένουα, ο Βινιόζο και οι κυβερνήτες (patroni) ισχυρίζονταν ότι οι συνολικές τους δαπάνες «ανέρχονταν σε ποσό μεγαλύτερο από 250.000 λίρες» (ascendere ad maiorem quantitatem librarum CCL millium) [στο ίδιο, στήλη 560CD], ποσό το οποίο αμφισβητήθηκε όμως στη Γένουα.

Ο Stella, Annales genuenses, ad ann. 1346, στο RISS, XVII (1730), στήλες 1088-89 λέει ότι το κάστρο τής Χίου παραδόθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου.

Πρβλ. Καντακουζηνό, III, 95 (CSHB, Βόννη, II, 583):

Εκείνη την εποχή τριανταδύο ευγενείς από τη Γένουα εξόπλισαν γαλέρες με δικά τους έξοδα, έπλευσαν στη Χίο και πολιορκούσαν το νησί για πολύ καιρό, έδωσαν πολλές και δυνατές μάχες στα τείχη και προσκόμισαν κάθε λογής πολιορκητικές μηχανές. Ελάχιστα ή τίποτε δεν πετύχαιναν με αυτά. Οι Χιώτες αμύνονταν γενναία στους Λατίνους, αλλά πιεζόμενοι από τη φτώχια και την πείνα, επειδή δεν είχαν καμία βοήθεια από τούς Ρωμαίους, συνθηκολόγησαν με τούς Λατίνους και αναγκάστηκαν να παραδώσουν την πόλη.

«Ἐν δὲ τοῖς χρόνοις τούτοις καὶ τῶν ἐν Γεννούᾳ εὐγενῶν τινες δύο καὶ τριάκοντα πληρώσαντες οἰκείοις ἀναλώμασι τριήρεις ἐπέπλευσαν τῇ Χίῳ καὶ ἐπολιόρκησαν χρόνον οὐκ ὀλίγον, καὶ τειχομαχίας τε πολλὰς ἐποιήσαντο καὶ καρτερὰς καὶ μηχανήματα προσῆγον. ἤνυον δὲ ἀπὸ τῶν τοιούτων ὀλίγα ἢ οὐδέν. Οἱ γὰρ Χῖοι ἠμύνοντο τοὺς Λατίνους καρτερῶς, ἐνδείᾳ δὲ πιεσθέντες καὶ λιμώξαντες, ἐπεὶ ἐπικουρίας οὐδεμιᾶς ἐτύγχανον παρὰ Ῥωμαίων, προσεχώρουν τοῖς Λατίνοις καὶ παρέδοσαν τὴν πόλιν ὑπ´ ἀνάγκης.

Η αυτοκράτειρα στενοχωριόταν πολύ με την πολιορκία τής Χίου. αλλά δεν μπορούσε να βοηθήσει. Γιατί δεν είχε χρήματα για να συγκεντρώσει στόλο αντίστοιχο με εκείνο των Ιταλών ούτε κατάλληλους αρχηγούς για να τον διοικήσουν, όπως ήσαν τα πράγματα. Γιατί όλοι οι αξιόλογοι Ρωμαίοι ήσαν κλεισμένοι στις φυλακές.

Ἡ βασιλὶς δὲ ἠνιᾶτο μὲν δεινῶς, τῆς Χίου πολιορκουμένης, βοηθεῖν δὲ οὐκ εἶχε· χρημάτων τε γὰρ οὐκ εὐπόρει πρὸς τοσαύτην δύναμιν, ὥστε στόλον ἀντίῤῥοπον τῷ Λατίνων ἐξαρτύειν, καὶ τὸν διοικήσοντα καλῶς καὶ ὡς προσῆκε τὰ πράγματα οὐκ εἶχε· πάντες γὰρ, ὅσοι ἦσαν ἀξιόλογοι Ῥωμαίων, ἐν δεσμωτηρίοις κατεκλείοντο.»

Πρβλ. και Γρηγορά, Ῥωμαϊκὴ Ἱστορία, XV, 6, 1-2 (CSHB, Βόννη, II, 765-66):

Σε εκείνους τούς Λατίνους που εξορίστηκαν από τη Γένουα από τον Τούζο [Σιμόνε Μποκανέγκρα], τον νέο δόγη, επειδή ήσαν τυραννικοί στη διάνοιά τους, όπως προαναφέραμε, επειδή με πλούτο και αξιώματα ήσαν μακριά από τον απλό λαό, φαινόταν ακατάλληλο και δειλού πνεύματος, να ζουν περιπλανώμενη ζωή τόσον καιρό, λείποντας από την πόλη και τα σπίτια τους. Επομένως, αφού κατασκεύασαν τριάντα περίπου γαλέρες, κατέπλευσαν ξαφνικά στη νήσο Χίο, χωρίς να γνωρίζουν από πριν ούτε οι Χίοι την άφιξή τους. Γιατί αν είχαν εισάγει μεγαλύτερη προμήθεια των απαραίτητων στην πόλη, θα ήταν δύσκολο να κατακτηθούν, ή μάλλον θα ήσαν εντελώς απόρθητοι από τον εχθρό. Μάλιστα όσο είχαν τα απαραίτητα που έδιωχναν την πείνα, αντιστέκονταν στους εχθρούς με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, και κάνοντας συχνές εξορμήσεις από τις πύλες, τραυμάτιζαν και σκότωναν πολλούς Λατίνους. Καθώς η πολιορκία επεκτεινόταν από στεριά και θάλασσα και αποκοπτόταν κάθε εξωτερική βοήθεια με τρόφιμα και όπλα, έλειπαν όλα τα απαραίτητα, ενώ η πείνα, που σερνόταν κρυφά μέσα, υποδούλωνε τις ψυχές και έφθειρε τα σώματα, μαστίζοντας και οδηγώντας σε ακραία φτώχεια. Ως εκ τούτου, έχοντας εγκαταλείψει κάθε ελπίδα, οι Χίοι παραδόθηκαν στους εχθρούς κατόπιν συμφωνίας. Αλλά και οι Φωκαείς, που κατοικούσαν στην παραλία τής Ιωνίας, έπεσαν στην ίδια συμφορά, όταν ο εχθρικός στόλος αποβιβάστηκε εναντίον τους αμέσως μετά την άλωση τής Χίου. Ενώ συνέβαιναν αυτά τα πράγματα, τελείωνε το καλοκαίρι.

«Τοῖς δ’ ἐκ Γεννούας ὑπὸ Τούζου τοῦ νέου δουκὸς ἐξωσθεῖσιν ἐκείνοις Λατίνοις διὰ τὸ τοῦ τρόπου τυραννικώτερον, ὡς εἰρήκειμεν, ἐπειδὴ πλούτῳ καὶ δόξῃ τῶν πολλῶν διαφέρειν ἐνῆν, ἄδοξόν τι καὶ ἀγεννὲς ἐδόκει, πλανήτην ἐπὶ μακρὸν οὑτωσὶ βίον τρίβειν ἀπόλιδάς τε καὶ ἀνεστίους. ὅθεν τριήρεις κατασκευάσαντες ἐγγύς που τριάκοντα ἐς Χίον τὴν νῆσον ἐξαίφνης κατέπλευσαν, μηδαμῆ τῶν Χίων τὸν τοιοῦτον προεγνωκότων ἐπίπλουν. ἦ γὰρ ἂν ἐς τὸ δαψιλέστερον ἐσκομισάμενοι τἀπιτήδεια δυσάλωτοί πως ἢ μᾶλλον ἀνάλωτοι τὸ παράπαν ὄντες ἐτύγχανον. δῆλον δέ· καὶ γὰρ ἕως τὰ προστυχόντα σφίσιν ἐνῆν εἰς ἀποτροπὴν τοῦ λιμοῦ, θαῤῥαλεώτερον τοῖς πολεμίοις ἀνθίσταντο, καὶ συχνὰ τῶν πυλῶν ἐπεκθέοντες συχνοὺς τῶν Λατίνων ἐτίτρωσκόν τε καὶ ἔκτεινον. Τῆς δὲ πολιορκίας ἐκτεινομένης διὰ γῆς καὶ θαλάττης, καὶ πάσης ἐντεῦθεν ἀποκλεισθείσης ἔξωθεν σιτοπομπίας καὶ πάσης ὅπλων ἐπικουρίας, τά τε χρειώδη πάντα ἐπέλιπε καὶ ὁ λιμὸς ὑφέρπων ἐντὸς ἠνδραποδίζετό τε καὶ ψυχὰς ὁμοῦ τοῖς σώμασιν ἐδαπάνα, μαστίζων τε καὶ περιελαύνων ἐς τὸ ἀμήχανον. ὅθεν ἀπογνόντες οἱ Χῖοι παρέδοσαν ἑαυτοὺς ὑποσπόνδους τοῖς πολεμίοις. τοῦ δὴ τοιούτου δυστυχήματος ἔργον καὶ Φωκαεῖς, οἱ πρὸς τῇ παραλίᾳ τῆς Ἰωνίας οἰκοῦντες, γεγένηνται, καταπλευσάντων σφίσι τῶν πολεμίων εὐθὺς μετὰ τὴν τῶν Χίων ἅλωσιν. καὶ τὸ θέρος ἐν τούτοις ἐτελεύτα.»

Bλέπε Wilhelm Heyd, Hist. du commerce du Levant, μετάφρ. Furcy Raynaud, I (Λειψία, 1885, ανατύπ. Άμστερνταμ, 1967), 491-93. Gay, Le Pape Clement VI et les affaires d’ Orient (1904), σελ. 71-73. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 530-31 και για πλήρη περιγραφή βλέπε ιδιαίτερα Philipp Argenti, The occupation of Chios by the Genoese and their Administration of the island (1346-1566), 3 τόμοι, Καίμπριτζ, 1958, I, 86-124. Περιγραφή τής ιστορίας τής Χίου μέχρι τον τερματισμό τής γενουάτικης κυριαρχίας από τούς Tούρκους τον Απρίλιο τού 1566 υπάρχει επίσης στον Geo Pistarino, «Chio dei Genovesi», Studi medievali, 3η σειρά, X (Spoleto, 1969), 3-68.

[←67]

Historiae romanae fragmenta, I, 13, στο Muratori, Antiquitates italicae, III (1740, ανατύπ. 1965), στήλες 369, 371.

[←68]

Humbert Pilat, Memorabilia, στο Valbonnays, Histoire de Dauphine, II. 624a:

«…Εκείνη την εποχή, τον Σεπτέμβριο, ήρθαν νέα από τον κύριό μας τον δελφίνο, ότι αυτός και οι άνδρες του είχαν πολεμήσει εναντίον των Τούρκων και τούς είχαν νικήσει αποφασιστικά και ότι σκότωσαν πολλούς και ότι μόνο πέντε καλοί άνθρωποι από τούς άνδρες τού κυρίου δελφίνου σκοτώθηκαν στον πόλεμο [τρεις από τούς οποίους κατονομάζονται στο κείμενο τού Pilat] …».

(… illo tempore mense Septembri venerunt nova de domino nostro dalphino quod ipse et gentes suae bellaverant contra Turcos et devicerant eos, multos interfecerant, quinque bonis hominibus de gentibus domini dalphini dumtaxat interfectis in bello…)

Πρβλ. Gay, σελ. 73-74 και Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 532-33.

[←69]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2835-38, σελ. 250-51. Για τούς επισκόπους Μόντε Κασσίνο και Πάδουας βλέπε C. Εubel, Hierarchia, I (1913, ανατύπ. 1960), 169, 385.

[←70]

Πρβλ. την επιστολή τού Ανρί ντε Βιλλάρ, αρχιεπισκόπου Λυών και αναπληρωτή τού Ουμβέρτου στο Ντωφίν, στον Chevalier, Documents sur le Dauphine (1874), αριθ. xxxiii, σελ. 107-8 με ημερομηνία 19 Σεπτεμβρίου 1346.

[←71]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2933-34, σελ. 266. Ο Ουμβέρτος είχε πουλήσει εδάφη στη Nορμανδία στον Ζαν ντε Μαρινύ, ο οποίος χρωστούσε ακόμη γι’ αυτά 12.000 λιβρέες [Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, κείμενα cliv–v, σελ. 426-28].

[←72]

Ο Ανρί ντε Βιλλάρ αναφέρεται επίσης στον «σκληρό πόλεμο» (guerra dura) στην επιστολή του προς τον Ουμβέρτο στις 19 Σεπτεμβρίου 1346 [Chevalier, Documents sur le Dauphine, αριθ. xxxiii, σελ. 112]. Για τον Ροβέρτο τού Σαν Σεβερίνο βλέπε Léonard, La Jeunesse de Jeanne Ire, I (1932), 435 και ιδιαίτερα σημείωση 2, 450-51.

[←73]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2956, σελ. 270-71, Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 559-62.

[←74]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2957. σελ. 271-72, Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 534-35.

[←75]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2958-60, 2962-63, 2974, σελ. 273, 276 με ημερομηνία 28 και 30 Νοεμβρίου 1346.

[←76]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 2982, σελ. 277.

[←77]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 321. Ο Μπαρτολομμέο είχε εισπράξει το ίδιο ποσό τον προηγούμενο Ιούνιο, καθώς ετοιμαζόταν να επιστρέψει στον δελφίνο στην Ανατολή από την προηγούμενη αποστολή του στην παπική κούρτη [Schäfer, ό. π. και βλέπε πιο πάνω, σημειώσεις 64-65].

[←78]

Πρβλ. Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin (1957), σελ. 200-1, 223-24.

[←79]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλα 50, 70 με ημερομηνία 11 Απριλίου 1346 και 7 Φεβρουαρίου 1347. O Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 535-36 πιστεύει ότι ο Ουμβέρτος είχε πιθανώς ζητήσει οικονομική βοήθεια.

[←80]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 24, φύλλο 6.

[←81]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccxxxix, σελ. 541-48, «έγινε στη πόλη τής Ρόδου, μέσα στο κάστρο, στη κατοικία τού άρχοντα μάγιστρου…» (actum in civitate Rhodi infra castrum habitationis domini magistri …). Πρβλ. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 536.

[←82]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 3162, σελ. 314 και σημείωση αριθ. 3163-64, Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 536.

[←83]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 3179-81, σελ. 317.

[←84]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 3182, σελ. 318 με ημερομηνία 19 Μαρτίου 1347 και απευθυνόμενη στον δόγη τής Βενετίας, τούς παπικούς ρέκτορες Aγκώνας και Ρομάνια (Romagna), στον Ομπίτσι ντ’ Έστε τής Φερράρα, στον Ταντέο ντε Πέπολι τής Μπολώνια, στους Τζιοβάννι και Λουκκίνο Βισκόντι τού Μιλάνου, στον Μαστίνο ντέλλα Σκάλα τής Βερόνα, στον Τζάκοπο ντα Καρράρα τής Πάδουα, στον Λοντοβίκο Γκονζάγκα τής Μάντουα και στον Τζιοβάννι Μούρτα τής Γένουας.

[←85]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccxliv, σελ. 555-57 και πρβλ. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 537. Στις 15 Mαϊου ο Κλήμης έγραψε στον Ουμβέρτο συλληπητήρια επιστολή για τον θάνατο τής Μαρί, «που πέθανε σε μέρη πέρα από τη θάλασσα» (in partibus transmarinis defuncta) [Déprez, Clement VI, II, δέσμη 3, αριθ. 3292, σελ. 345. Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο ccxliii, σελ. 554].

[←86]

Chronicon Estense ad ann. 1347, στο RΙSS, XV (1729), στήλη 437BC και Corpus chronicorum bononiensum στο νέο Muratori, RISS, XVIII, μέρος 1, τομ. II (1910-38), σελ. 563-64, 565, 566-67.

[←87]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 359. Κυβερνήτες (patroni) ήσαν οι Αντόνιο Βάκκα, Αντονιότο ντε Γκριμάλντι, ο εκλιπών Κονάντο Πικκαμίλιο και ο Τσεντουριόνε Ζακκαρία. Πρβλ. επίσης Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2 (1961), αριθ. 2101.σελ. 290.

[←88]

Déprez, Glénisson και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, II, δέσμη 3, αριθ. 3221, 3274, σελ. 326, 342, με ημερομηνία 9 Απριλίου και 6 Mαϊου 1347 και πρβλ. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 538-39.

[←89]

Déprez, Glénisson και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, II, δέσμη 4 (Παρίσι, 1958), αριθ. 3334, σελ. 357, συντομογρ. εφεξής ως Déprez, II, δέσμη 4.

[←90]

Déprez. II, δέσμη 4, αριθ. 3371. σελ. 364-65.

[←91]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 359. Faure, Le Dauphin Humbert II, σελ. 539 και πρβλ. Déprez, II, δέσμη 4, αριθ. 3580, σελ. 408.

[←92]

Για τον χαρακτήρα τού Κλήμεντος πρβλ. Guillemain, La cour pontificale d’ Avignon (1962), σελ. 137-40. Σύμφωνα με τον Valbonnays, Histoire de Dauphine, I, 344, όταν o Ουμβέρτος επέστρεψε στην Αβινιόν, «έγινε δεκτός με εκδηλώσεις χαράς και καλής θέλησης» (Il en fut reçû avec des demonstrations de joye et de bienveillance).

[←93]

Villani, Cronica, 6 τόμοι, Φλωρεντία, 1825-26, βιβλίο I, κεφ. 26, στον τομ. I, σελ. 40-41.

[←94]

Irène Mélikoff-Sayar, επιμ. και μετάφρ., Le Destan d’Umur Pacha (Dusturname-i Enveri), Παρίσι, 1954, στίχοι 2265-68, σελ. 122 και πρβλ. Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin, σελ. 201.

[←95]

Πρβλ. Valbonnays, Histoire de Dauphine, ΙΙ, έγγραφα cclxxiv-v, σελ. 594-605 και πρβλ. έγγραφο cclxxxviii, σελ. 621-22.

[←96]

Valbonnays, Histoire de Dauphine, ΙΙ, έγγραφο cclxxxiv, σελ. 616.

[←97]

Για τις ημερομηνίες βλέπε Eubel, Hierarchia, I, 82, 419 και πρβλ. Pilat, Memorabilia, στο Valbonnays, ii, 626b.

[←98]

Πρβλ. Valbonnays, Histoire de Dauphine, II, έγγραφο cclxxxvi, σελ. 617-18 και τομ. I, σελ. 352.

[←99]

H ζωή τού Ουμβέρτου περιγράφεται στο αξιόλογο βιβλίο τού Valbonnays, Histoire de Dauphine, I (1722), 299-353, στο οποίο συχνά έχει γίνει αναφορά στο παρόν κεφάλαιο. Για τον ρόλο τού Ουμβέρτου στη δεύτερη σταυροφορία τής Σμύρνης βλέπε στο ίδιο, I, 334 και εξής, ενώ για τη μετέπειτα σταδιοδρομία του [σελ. 345 και εξής] βλέπε επίσης Jacques Quétif και Jacques Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, I (Παρίσι, 1719, ανατύπ. Τορίνο, 1961), 641-44, με μεγάλη εξάρτηση από τα Memorabilia τού Pilat και Louis de Mas Latrie, «Les Patriarches latins d’ Alexandrie», Revue de l’ Orient latin, IV (1896, ανατύπ. 1964), 4. Σε παπικές επιστολές στις 4 και 7 Αυγούστου 1349 ο Ουμβέρτος εμφανίζεται ακόμη ως δελφίνος τού Βιεννουά (dalphinus Viennensis) [Déprez και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, τομ. III, δέσμη 5 (Παρίσι, 1959), αριθ. 4218, 4220, σελ. 12, 13], αλλά στις 4 Σεπτεμβρίου ο Κάρολος απευθύνεται σε αυτόν ως δελφίνο [στο ίδιο, αριθ. 4244, σελ. 20] και στις 20 τού μηνός ως πρώην δελφίνο (antiquior dalphinus) [αριθ. 4246, σελ. 22].

Σύμφωνα με το Prima vita Clementis VI, που γράφτηκε προφανώς κατά τη διάρκεια τής παπικής θητείας τού Βενέδικτου ΙΓ΄ και οπωσδήποτε πριν από το 1433, στο Étienne Baluze και Guillaume Mollat, Vitae paparum Avenionensium, 4 τόμοι, Παρίσι, 1914-22, I, 255, ο Ουμβέρτος παραχώρησε το δελφινάτο

«με τον ακόλουθο τρόπο, δηλαδή ότι, αυτό από το οποίο παραιτείται, θα τον διαδεχθεί σε αυτό ο βασιλιάς τής Γαλλίας και οι διάδοχοί του στο βασίλειο για πάντα, ενώ προστέθηκε επίσης όρος ότι θα παραμείνει για πάντα στα χέρια και το καθεστώς τού βασιλιά ή τού πρωτότοκου γιού του, που θα είναι ή ελπίζεται ότι θα είναι διάδοχός του στον θρόνο».

(modo subsequenti, videlicet quod, eo ipsum relinquente, sibi in eo succederet rex Francie et sui perpetuo in regno successores, hac adjecta etiam conditione, quod semper remaneret in manibus et regimine regis vel filii sui primogeniti qui erit vel sperabitur esse in regno successurus.)

Για σημαντικές αναφορές στον Ουμβέρτο σε άλλες βιογραφίες τού Κλήμεντος βλέπε στο ίδιο, I, 265-66, 282, 306, 548-49. Οι λογαριασμοί δαπανών (exitus) τού παπικού ταμείου (Camera Apostolica) καταγράφουν δαπάνες που έγιναν τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο τού 1351 για τον βασιλιά τής Γαλλίας, τον δούκα τής Oρλεάνης και τον Ουμβέρτο, οι οποίοι βρίσκονταν όλοι μαζί στην Αβινιόν «όταν χειροτονήθηκε ο δελφίνος» (quando dalphinus fuit consecratus) [Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 437, 441], ενώ τον Μάρτιο τού 1353 ο Ουμβέρτος εμφανίζεται ως «πρώην άρχοντας δελφίνος τού Βιεννουά, τώρα αρχιεπίσκοπος Ρεμς» (dominus dalphinus olim Viennensis, nunc archiepiscopus Remensis) [στο ίδιο, σελ. 539].

Στις 18 Μαΐου 1355 έγινε απογραφή των βιβλίων, κοσμημάτων, λειψανοθηκών, σταυρών, εσταυρωμένων και άλλων αντικειμένων τού Ουμβέρτου, κατατεθειμένων σε δωμάτιο στο Δομινικανό μοναστήρι στο Παρίσι [της οποίας έχει επιμεληθεί με συνοπτική αλλά φτωχή εισαγωγή ο Henri Omont, στη Bibliothèque de l’ École des Chartes, lxxvi (1915), 467-71].

[←100]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 23, φύλλο 68 με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου. 1347:

«Στο όνομα τού Χριστού να εξοπλιστούν εδώ για το ταξίδι τής ένωσης εναντίον των Τούρκων τρεις γαλέρες … και να γραφεί αμέσως στο δούκα και το συμβούλιο Κρήτης να εξοπλιστούν εκεί άλλες δύο γαλέρες, δίνοντας σε κάθε άνθρωπο δύο δουκάτα…».

(In Christi nomine armentur ad viagium unionis contra Turchos de hinc tres galee … et statim scribatur duche et consiliariis Crete quod de inde armari faciant duas alias galeas, dando pro quolibet homine ducatos duos….)

Το παραπάνω προέρχεται από πρόταση που δεν υπερψηφίστηκε, αλλά στο φύλλο 68 τής ίδιας ημερομηνίας συμφωνήθηκε

«ότι στο όνομα τού Χριστού να εξοπλιστούν εδώ πέντε γαλέρες για το ταξίδι τής ένωσης εναντίον των Τούρκων …, και να οριστούν δοικητής και υποδιοικητές μοίρας …, και ο εν λόγω διοικητής και υποδιοικητές πρέπει να είναι και να παραμείνουν το πολύ για μισό έτος τηρώντας αυτή τη συμβουλή…»

(quod in Christi nomine armentur hic galee quinque ad viagium unionis contra Turchos …, et fiant capitaneus et supracomiti …, et dicti capitaneus et supracomiti stare et esse debeant per medium annum et tantum plus quantum videbitur huic consilio…)

Έξι μήνες ήταν η συνήθης περίοδος υπηρεσίας. Σε αντίθεση με τον Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin, σελ. 202, δεν εξοπλίστηκαν γαλέρες στην Κρήτη. Τον παρέσυρε ο Thiriet, Regestes, I (1958), αριθ. 194, σελ. 60, στον οποίο παραπέμπει για αποδείξεις.

[←101]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 4, αριθ. 3336-37, σελ. 357-58, Gay, Le Pape Clément VI et les affaires d’ Orient (1904), σελ. 78-79, Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin, σελ. 202, 224.

[←102]

Καντακουζηνός, Ιστορία, IV, 2 (CSHB, Βόννη, III, 12-20):

Αποκήρυξε το σχέδιό του, όταν έμαθε από τον Βαρθολομαίο ότι ο Καντακουζηνός ήταν κύριος τής Κωνσταντινούπολης και τής υπόλοιπης αυτοκρατορίας. Αυτός ο Βαρθολομαίος ήταν πρέσβης τού δελφίνου τής Βιέννης στην αυτοκράτειρα Άννα. Επειδή την εποχή τής πρεσβείας του ο αυτοκράτορας Καντακουζηνός κατείχε την Κωνσταντινούπολη, είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει πολλές φορές και να θαυμάσει τη σύνεση τού αυτοκράτορα. Έγραψε σχετικά στον πάπα Κλήμη ΣΤ’ και στον δελφίνο που τον είχε στείλει, τις οποίες, όπως ήσαν, τις έχουμε προσθέσει στη διήγηση.

«Πυθόμενος δὲ παρὰ Βαρθολομαίου τινὸς, ὡς Καντακουζηνὸς ὁ βασιλεὺς Βυζάντιόν τε ἤδη καὶ τὴν ἄλλην ἅπασαν Ῥωμαίων ἀρχὴν ὑποποιήσαιτο, ἀπέσχετο τοῦ ἔργου. Βαρθολομαῖος γὰρ οὑτοσὶν, ἐκ Δελφίνου Ντεβιάνα πρὸς Ἄνναν τὴν βασιλίδα ἥκων πρεσβευτὴς, ἐπεὶ μεταξὺ πρεσβεύοντος Καντακουζηνὸς ὁ βασιλεὺς ἐκράτει Βυζαντίου, εἰς λόγους ἐλθὼν καὶ τὴν βασιλέως σύνεσιν θαυμάσας, πάπᾳ τε τῷ Κλήμεντι καὶ τῷ πέμψαντι Δελφίνῳ ἔγραφεν ἐπιστολὰς, ἃς ὥσπερ εἶχον προσεθήκαμεν τῇ διηγήσει.»

Αν οι επιστολές είναι αυθεντικές, είναι λίγο δύσκολο να πιστέψουμε ότι στάλθηκαν στον Κλήμεντα και στον Ουμβέρτο με τη μορφή με την οποία τις αναπαράγει ο Καντακουζηνός. Βλέπε R J. Loenertz, «Ambassadeurs grecs auprès du pape Clément VI (1348)», Orientalia Christiana periodica, XIX (1953), 178-79, 189-90. O Βαρθολομαίος τής Ρώμης και ο Μπαρτολομμέο ντε Τομάρι είναι διαφορετικό άτομα, πράγμα το οποίο δυστυχώς δεν πρόσεξε ο Gay, σελ. 95 και εξής. Ο Ιωάννης ΣΤ’ Καντακουζηνός κυβέρνησε ως αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη από τις 3 Φεβρουαρίου 1347 μέχρι την παραίτησή του στις 10 Δεκεμβρίου 1354. Για λεπτομέρειες και ημερομηνίες Βλέπε Donald M. Nicol, «The Abdication of John VI Cantacuzenus», Byzantinische Forschungen, II (1967), 269-83.

Για τον Καντακουζηνό βλέπε τις εργασίες που αναφέρονται πιο πάνω στο Κεφάλαιο 9, σημείωση 93 και πιο κάτω στο Κεφάλαιο 17, σημείωση 92, καθώς και το άρθρο τού C. P. Kyrris στο Byzantina, III (1971), 369-80, ο οποίος ανιχνεύει τον δύσβατο δρόμο που οδήγησε τον Καντακουζηνό στον θρόνο και σκιαγραφεί τις άκαρπες προσπάθειες για την ένωση των εκκλησιών κατά τη διάρκεια τής δεκαετίας τού 1330.

[←103]

Tο υπόμνημα που ετοιμάστηκε για ανάγνωση από τον ίδιο τον Κλήμεντα ΣΤ’ έχει δημοσιευθεί από τον Loenertz, «Ambassadeurs grecs», Orientalia Christiana periodica, XIX, 180-84, από το Bibl. Apost. Vaticana. Cod. Pal. lat. 606, φύλλα 1-3, γραμμένο από χέρι τού 15ου αιώνα. To ότι ο Βαρθολομαίος τής Ρώμης θα διαβίβαζε το υπόμνημα στον πάπα φαίνεται σε άλλο έγγραφο, δημοσιευμένο από τον Loenertz, ό. π., αριθ. iii, σελ. 188, γραμμή 71. Πρβλ. Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin, σελ. 224-25.

[←104]

Loenertz, Orient. Christ, period., XIX, 184-86.

[←105]

Loenertz, Orient. Christ, period., XIX, 194-96.

[←106]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1, αριθ. 1563-64, σελ. 205-6.

[←107]

Η συμφωνία για τη διατήρηση τού φρουρίου στη Σμύρνη ήταν ένας από τούς λίγους δεσμούς μεταξύ τού Ουμβέρτου και τού Εδουάρδου τού Μπωζέ, οι οποίοι βρέθηκαν σύντομα σε πόλεμο μεταξύ τους. Déprez, Glénisson και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, I, δέσμη 4, αριθ. 3793-94, 3813-14, 3874- 75, σελ. 450 και εξής και πρβλ. Valbonnays, Histoire de Dauphine, I, 346, 348).

[←108]

Déprez, Clement VI, II, δέσμη 4. αριθ. 3728, σελ. 437. O Μπαρτολομμέο ντε Τομάρι διεξήγαγε διαπραγματεύσεις «με τον Zαράμπι, πρώην κάτοχο τού Αλτολουόγκο [Εφέσου] και τής κάτω Σμύρνης, Τούρκο στρατηγό» (cum Zarabi Altiloci et Marbasano Smirnarum superiorum detentoribus, Turkorum ducibus).

Ένας γνωστός Ιωαννίτης (Hospitaller) ονομαζόμενος Ντραγκονέ ντε Ζογιές (Dragonet de Joyeuse ή de Gaudiosa) κατονομάζεται στην επιστολή τού πάπα ως διεξάγων αυτές τις διαπραγματεύσεις μαζί με τον Μπαρτολομμέο. Πρβλ. Gay, Le Pape Clément VI et les affaires d’ Orient (1904), σελ. 86 και εξής.

[←109]

Loenertz, Orient. Christ, period., XIX, 186-88.

[←110]

Η μεταφορά επιστολών, βουλλών, κλητεύσεων και μηνυμάτων ήταν μία μόνο από τις πολλές εξειδικευμένες υπηρεσίες που πρόσφεραν οι παπικοί αγγελιοφόροι, οι οποίοι ενεργούσαν ως κύριοι αγοραστές για λογαριασμό τού παπικού ταμείου (όπως στην παρούσα περίπτωση), υπηρετούσαν ως κλητήρες στην κούρτη, ακόμη και ως αστυνομικοί και δεσμοφύλακες, παρέδιδαν κλητεύσεις, είχαν το έργο τής εποπτείας των φρουρών τού παλατιού, αναρτούσαν παπικές βούλλες στις θύρες των εκκλησιών (publicatio ad valvas) και εκτελούσαν άλλες εργασίες. Όσο για την παράδοση τού ταχυδρομείου, το παπικό ταμείο χρησιμοποιούσε συχνά τούς επιστρέφοντες απεσταλμένους των ηγεμόνων, επισκόπους και άλλους, καθώς και διάφορα αξιόπιστα πρόσωπα που αναχωρούσαν από την Αβινιόν επιστρέφοντας στην πατρίδα τους. Αρκετά περίεργα, οι παπικοί αγγελιοφόροι λίγες επιστολές μετέφεραν, οι οποίες συχνά ανατίθεντο σε αγγελιοφόρους που χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι Φλωρεντινοί τραπεζικοί οίκοι (μέχρι τις τραπεζικές χρεωκοπίες τού 1343-1346).

Στη συνέχεια ορισμένοι ιδιοκτήτες πανδοχείων στην Αβινιόν έγιναν οι κύριοι επιχειρηματίες τής παράδοσης αλληλογραφίας, παίρνοντας επιστολές από το παπικό ταμείο (και το παπικό γραφείο) και αναθέτοντας την παράδοσή τους σε αυτοαπασχολούμενους ταχυδρόμους, οι οποίοι βρήκαν τελικά μόνιμη απασχόληση στα πανδοχεία, που έγιναν ταχυδρομεία. Οι ιδιοκτήτες πανδοχείων προσκόμιζαν λογαριασμούς στο παπικό ταμείο περίπου κάθε δεύτερο μήνα, ανάλογα με το ύψος τού λογαριασμού τους. Μπορούσαν φυσικά να στεγάζουν τούς αγγελιοφόρους και να τούς στέλνουν. Τα πανδοχεία τους έγιναν λοιπόν γραφεία διασταύρωσης φημών και ειδήσεων. Έτσι ο Πιέρο ντι Γκιέρι, πανδοχέας από τη Σκαρπερία (κοντά στη Φλωρεντία), έγινε γνωστός στο παπικό ταμείο ως «Πέτρος ο αγγελιοφόρος» (Petrus de Cursoribus, Piero de’ Corieri) και ονομαζόταν «επικεφαλής των εμπορικών αγγελιοφόρων τής Αβινιόν» (magister cursorum mercatorum Avenionensium).

Για τη σταδιοδρομία του βλέπε Y. Renouard, «Comment les papes d’ Avignon expediaient leur courrier», Revue historique, CLXXX (1937), 20-23 και πρβλ. γενικά Guillemain, La cour pontificale d’ Avignon (1962), σελ. 301-3, 579. Την εποχή τού Κλήμεντος ΣΤ’ υπήρχαν 44 έως 60 παπικοί αγγελιοφόροι [στο ίδιο, σελ. 304].

Eίναι καλό να θυμόμαστε ότι οι επιστολές έφευγαν συχνά από την Αβινιόν ένα μήνα ή έξι εβδομάδες αργότερα από τις ημερομηνίες που έφεραν. Σε επείγουσες περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν επαγγελματίες (μερικές φορές παπικοί) αγγελιοφόροι, που ήσαν όμως πολύ ακριβοί και οι αξιωματούχοι τού παπικού ταμείου συνήθως συγκέντρωναν ολόκληρο σάκκο αλληλογραφίας με προορισμό κάποια περιοχή, πριν την παραδώσουν σε πανδοχέα-ταχυδρόμο όπως ο Πιέρο ντι Γκιέρι.

[←111]

Loenertz, Orient. Christ. period., XIX, 188. Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 359, ο οποίος παρέχει εγγραφές δαπανών για τις 6 Μαρτίου και 14 Απριλίου. Ο «Βαρθολωμαίος Ρώμης» (Bartholomeus de Urbe) εισέπραξε 300 φλουριά από το παπικό ταμείο για να συνοδεύσει βυζαντινή πρεσβεία πίσω στην Κωνσταντινούπολη και «για τη διεκπεραίωση ορισμένων θεμάτων» (pro exequendis certis negotiis) [Schäfer, ό. π., σελ. 232].

[←112]

Tο κείμενο τής επιστολής παρέχεται στον Loenertz, ό. π., σελ. 189 και στο Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη I (1960), αριθ. 1626, σελ. 216. Στις 26 Απριλίου ο Κλήμης συνέστησε τούς Έλληνες πρέσβεις στον δόγη Αντρέα Ντάντολο, αφού θα απέπλεαν για την πατρίδα τους από τη Βενετία [στο ίδιο, αριθ. 1629, σελ. 216].

[←113]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2 (1961), αριθ. 2002, σελ. 271, με ημερομηνία 31 Μαΐου 1349 και σημείωση αριθ. 2233.

[←114]

Γρηγοράς, Ῥωμαϊκὴ Ἱστορία, XVI, 6, 1-2 (CSHB, Βόννη, II, 834-35):

Ακριβώς όταν ο ήλιος πλησίαζε την εαρινή ισημερία καὶ [ο αστερισμός] τού κριού άνοιγε λαμπρά με τα μεγάλα του κέρατα τις θύρες τού έτους στο εύρος τής ημέρας, ο αυτοκράτορας είχε στείλει πρέσβεις στον Τριβαλλό [τον Σέρβο Στέφανο Ντούσαν], να τού υπενθυμίσουν τούς όρκους και τις συνθήκες καὶ να κατηγορήσουν για την απομάκρυνση από αυτούς. Και επειδή εκείνος, έχοντας γίνει υπερήφανος από τις συνεχείς νίκες, πρόσταξε αμέσως την πρεσβεία να φύγει άπρακτη, σηκώθηκε ο αυτοκράτορας και έφυγε από την Κωνσταντινούπολη στα μέσα τής άνοιξης, προκειμένου να στρατολογήσει εναντίον του τις δυνάμεις που είχε στη Θράκη. Κάλεσε και τον φίλο του Ουμούρ να προσέλθει από τη Μικρά Ασία με τουρκικά στρατεύματα. Ο αυτοκράτορας έφτασε λοιπόν ύστερα από επτά ημέρες στο Διδυμότειχο. Ο Ουμούρ συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη πεζών και ιππέων, αλλά πριν ξεκινήσει για τη Θράκη και τη Μακεδονία, ήθελε να καταστρέψει, αν μπορούσε, το φρούριο που κατείχαν οι Λατίνοι στη Σμύρνη, ώστε κατά τη διάρκεια τής απουσίας του να μην εγκαταλειφθεί ορφανή η πατρική γη και εκείνοι την ταλαιπωρούν πολύ, λεηλατώντας και προκαλώντας τις μεγαλύτερες καταστροφές. Γιατί δεν έλπιζε ότι θα ηρεμούσε ποτέ τη λατινική υπεροψία ώστε να τηρεί τούς όρους, εκείνην που αναζητούσε την ευκαιρία να ταλαιπωρήσει. Προέλασε λοιπόν και προσκάλεσε σε πόλεμο. Εκείνοι φόρεσαν αμέσως τις πανοπλίες και εξόρμησαν σε μάχη, έχοντας εμπιστοσύνη όχι τόσο στην αριθμητική τους δύναμη όσο στη λαμπρότητα των όπλων. Επειδή όμως οι τουρκικές δυνάμεις ήσαν πολυάριθμες και μάχονταν σε όλες τις πλευρές, δεν μπόρεσαν να τις αντιμετωπίσουν, τράπηκαν σε ντροπιαστική φυγή και αφού έκλεισαν τις πύλες τού φρουρίου, αγωνίζονταν από τα τείχη, ρίχνοντας βέλη που έφταναν μακριά. Ένα από αυτά χτύπησε τον Ουμούρ και τον σκότωσε ακαριαία. Εκείνοι που βρίσκονταν κοντά τον σήκωσαν, διέταξαν τούς στρατιώτες να αποσυρθούν από την επίθεση και απομάκρυναν τον ίδιο με φορείο στο σπίτι του.

Ἄρτι δὲ τοῦ ἡλίου περὶ τροπὰς γενομένου τὰς ἰσημερινὰς, καὶ τοῦ κριοῦ τοῖς μακροῖς κέρασι τὰς τοῦ ἐνιαυτοῦ θύρας ἐς τὸ τῆς ἡμέρας εὖρος λαμπρῶς διανοίγοντος, πρέσβεις πρὸς τὸν Τριβαλλὸν ὁ βασιλεὺς ἀπεστάλκει, τοὺς ὅρκους καὶ τὰς συνθήκας ἀναμνήσοντας καὶ τὴν ἐκεῖθεν ἐλέγξοντας παρέκβασιν. ἐπεὶ δ’ ἐκεῖνος φρόνημα μέγιστον ἐκ τῶν συνεχῶν τροπαίων ἀνειληφὼς ἄπρακτον ἀπιέναι εὐθὺς ἐκέλευε τὴν πρεσβείαν, ἄρας ὁ βασιλεὺς ἐξῄει τοῦ Βυζαντίου, μεσοῦντος ἤδη τοῦ ἦρος, στρατολογήσων τε ἐκ τῆς Θρᾴκης τὴν ἐνυπάρχουσαν δύναμιν κατ’ ἐκείνου καὶ τὸν φίλον Ἀμοὺρ ἐξ Ἀσίας μεταπεμψόμενος μετὰ δυνάμεων Περσικῶν. ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς ἑβδομαῖος ἐς Διδυμότειχον ἀφικνεῖται. Τῷ δ’ Ἀμοὺρ ἠθροικότι πλεῖστον ὅμιλον πεζικῶν τε καὶ ἱππικῶν δυνάμεων ἔδοξε, πρὶν ἐς Θρᾴκην καὶ Μακεδονίαν διαβαίνειν, ἄκοντι διαπράξασθαι καὶ πρόῤῥιζον ἐξελεῖν, εἰ δύναιτο, τὸ ἐν Σμύρνῃ φρούριον τῶν Λατίνων, ὡς μὴ ὀρφανὴν ἀπιόντος αὐτοῦ καταλελειμμένην τὴν πάτριον γῆν συχνὰ κατατρέχοντες οὗτοι ληΐζωνταί τε καὶ τὰ ἔσχατα δρῶντες φαίνωνται τῶν δεινῶν. τὴν γὰρ λατινικὴν ὀφρὺν οὐδέποτ’ ἠρεμήσειν ἤλπισεν ἐν ὅροις μεῖναι, καιρὸν ἐξιέναι καὶ κατατρέχειν ἔχουσαν. ὅθεν προσελάσας προὐκαλεῖτο πρὸς πόλεμον. οἱ δὲ παραχρῆμα τὰς πανοπλίας ἀναλαβόντες εἰς μάχην ἐξῄεσαν, οὐχ ἧττον τῇ δυνάμει θαῤῥοῦντες, ἢ τῇ τῶν ὅπλων λαμπρότητι. ἐπεὶ δὲ πολύς τε καὶ πανταχόθεν ὁ τῶν Περσικῶν δυνάμεων ἔῤῥει πόλεμος, καὶ ἀντιβλέπειν οὐ μάλα ἐδύναντο, ἐπὶ πόδα τε ἀνεχώρουν αἰσχρῶς καὶ τὰς πύλας ἀσφαλισάμενοι τοῦ φρουρίου τοῖς ἑκηβόλοις ἐκ τῶν τειχῶν ἐμάχοντο βέλεσι· δι’ ὧν καιρίαν πληγέντος Ἀμοὺρ, ἐκ τοῦ παραχρῆμα νεκρῷ γενέσθαι ξυμπέπτωκεν. ὃν οἱ προσήκοντες ἀνειληφότες τῆς τε μάχης ἀπέχεσθαι τοῖς στρατιώταις παρεκελεύοντο καὶ αὐτὸν ἐς τὰ οἴκοι φοράδην ἀπῆγον.»

Δούκας, κεφ. 7 (CSHB, Βόννη, σελ. 29-30):

Αλλά η Θεία Πρόνοια, που καθοδηγεί και φέρνει όλα τα πράγματα σε αίσιο τέλος, βλέποντας την εξόρμησή τού Σαν θηρίο και σαν δράκος, καθώς είχε φτάσει ήδη στη μέση τη σκάλας και σήκωσε το κράνος του ελαφρώς από το πρόσωπό του, για να δει πόσο έπρεπε να προχωρήσει ακόμη για να φτάσει στο στηθαίο, τον χτύπησε βέλος από μια βαλλίστρα, τρύπησε το γείσο μεταξύ των φρυδιών και αυτός έπεσε από ψηλά και έτσι έχασε βίαια τη ζωή του. Αρπάζοντάς τον γρήγορα, καθώς έπεσε μέσα από την τάφρο, όπου είχαν επίσης πέσει πολλοί Τούρκοι, οι σύντροφοί τού έφεραν το πτώμα του στο φρούριο τής Σμύρνης, που βρίσκεται στην κορυφή τού βουνού. Στο παρελθόν υπήρχε εδώ ένα φρούριο που χρησίμευε ως ακρόπολη τής αρχαίας Σμύρνης, αλλά στη συνέχεια μετατράπηκε σε ερείπια. Αυτό το φρούριο είχε ανακαινιστεί από τον Ιωάννη Δούκα [Γ΄ Βατάτζη], αυτοκράτορα των Ρωμιών, αρκετά χρόνια πριν από αυτά τα γεγονότα. Ο Αϊντίν, ο ηγέτης των Τούρκων, ο οποίος ήταν επίσης πατέρας τού Ουμούρ, το κατέλαβε από τούς Ρωμιούς την εποχή τού Ανδρόνικου [Β’] τού Πρεσβύτερου και το κατείχε. Τέτοιο ήταν το τέλος τού Ουμούρ.

«…ἡ δὲ ἄνω πρόνοια ἡ τὰ πάντα καλῶς ἄγουσα καὶ μεταφέρουσα, όρῶσα τὸ θηριόγνωμον αὐτοῦ καὶ δρακόντειον ὅρμημα, μεσάζοντος ἤδη τῆς ἀναβάσεως τῶν βαθμίδων τῆς κλίμακος, καὶ ἀναπετάσας μικρὸν τὴν περικεφαλαίαν ἀπὸ τῆς ὄψεως τοῦ ἰδεῖν τὶ τὸ ἐλλεῖπον ἀπὸ τοῦ προμαχῶνος, καὶ βέλος ἀφίεται τζαγρόβελος κατ’ αὐτοῦ, καὶ περονᾶται τὸ ἐπισκύνιον διὰ μέσου τῶν ὀφρύων, καὶ πίπτει κύμβαχος ἄνωθεν κάτω, καὶ οὕτω βιαίως ἀπέρρηξε τὴν ψυχὴν. ἁρπάσαντες δ΄ αὐτὸν οἱ στρατιῶται ἔνδον πεσόντος τῆς τάφρου, πολλῶν πεσόντων Τούρκων, ἔφερον αὐτὸν νεκρὸν ἐν τῷ πολιχνίῳ τῆς Σμύρνης τὸ κείμενον ἐν τῇ κορυφῇ τοῦ ὄρους, ὅπερ φρούριον ἐτύγχανε ἀκρόπολίς ποτε τῆς παλαιᾶς καὶ διεφθαρμένης Σμύρνης, ἀνακαινίσας αὐτὸ προλαβὼν ὁλίγοις ἔτεσιν Ἰωάννης ὁ Δοῦκας βασιλεὺς τῶν Ῥωμαίων· ὁ Ἀτὴν δὲ ἀρχηγὸς Τούρκων, ὁ καὶ πατὴρ τοῦ Ὁμοῦρ, παρὰ τῶν Ῥωμαίων ἐν ταῖς ἡμέραις Ἀνδρονίκου τοῦ γέροντος ἔλαβε καὶ κατεῖχε. τοιοῦτον ἤδη τὸ τέλος ὁ Ὁμοῦρ ἔσχεν.»

Ο Lemerle, L’ Emirat d’ Aydin, σελ. 227-29, βασιζόμενος στον Γρηγορά, τοποθετεί τον θάνατο τού Ουμούρ πασά τον Μάιο τού 1348, σε αντίθεση με τον Gay, Le Pape Clement VI et les affaires d’ Orient, σελ. 105-6, που τον τοποθετεί τον Ιούνιο.

[←115]

Γρηγοράς, Ῥωμαϊκὴ Ἱστορία, XVI, 6, 3 (CSHB, Βόννη, II, 835):

Με τον θάνατό του [τού Ουμούρ πασά] με αυτόν τον τρόπο ο αυτοκράτορας λυπήθηκε, επειδή έχανε τις τουρκικές ενισχύσεις στις οποίες υπολόγιζε, καθώς και επειδή στερούνταν τον πιστό φίλο, ο οποίος πάντοτε τον είχε υπηρετήσει καλά. Αυτό είχε γίνει για τον αυτοκράτορα ένα ζήτημα που εμόδιζε την εκστρατεία του εναντίον των Σέρβων. Δεύτερο ήταν το νόσημα στα νεφρά του το οποίο τού είχε εμφανιστεί την εποχή τού θερινού ηλιοστάσιου [21 Ιουνίου], που τού προκαλούσε φοβερούς πόνους και τού αφαιρούσε την ελευθερία τού βαδίσματος και τής ανάπαυσης. … Και τρίτο, πάνω από αυτά, ήταν η επανάσταση των Λατίνων τού Γαλατά εναντίον των Βυζαντινών χωρίς καμία πρόφαση, η οποία είχε ξεκινήσει αμέσως μετά την ανατολή τού Ωρίωνος.

«Τούτου δ’ οὕτω κεχωρηκότος, ἐν λύπαις εἶναι τῷ βασιλεῖ ξυνέβαινε, τῆς τε προσδοκωμένης ἐκεῖθεν Περσικῆς λελειμμένῳ συμμαχίας καὶ ἅμα φίλου μεγίστην αὐτῷ διὰ βίου τηρήσαντος εὔνοιαν ἐστερημένῳ. ἓν μὲν δὴ τοῦτο τῆς κατὰ Τριβαλλῶν ἐκστρατείας ἐμποδὼν ἐγεγόνει τῷ βασιλεῖ. δεύτερον δὲ, τὸ κατὰ τῶν νεφρῶν ἐνσκῆψαν αὐτῷ περὶ τὰς θερινὰς τοῦ ἡλίου τροπὰς νόσημα, τάς τε ἀλγηδόνας δριμείας ἐπάγον αὐτῷ καὶ τὴν τοῦ βαδίζειν ὑποκλέπτον ἐλευθερίαν τε καὶ ῥᾳστώνην, … καὶ τρίτον ἐπὶ τούτοις, ἡ τῶν ἐν τοῖς Γαλάτου Λατίνων κατὰ Βυζαντίων ἐξ οὐδεμιᾶς προφάσεως ἐπανάστασις, ἣ μετὰ τὰς Ὠρίωνος ἐπιτολὰς εὐθὺς πεποίηται τὰς ἀρχάς…»
[←116]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 24. φύλλο 79, που συνοψίζεται ανεπαρκώς και ανακριβώς στον Thiriet, Regestes, I, αριθ. 212, σελ. 63-64.

[←117]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1, αριθ. 1697, σελ. 229.

[←118]

Déprez, Glénisson και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, II, δέσμη 4, αριθ. 3728, σελ. 437, στο οποίο έγινε αναφορά πιο πάνω.

[←119]

Ύστερα από την τουρκική κατάληψη τής Εφέσου και τής Σμύρνης στις αρχές τού 14ου αιώνα, οι χριστιανικές κοινότητες (που συχνά αποτελούνταν από πολυάριθμους σκλάβους) περνούσαν πολύ άσχημα, καθώς οι ποιμένες τους συκοφαντούσαν ο ένας τον άλλον, αγωνίζονταν για τα εισοδήματα που διετίθεντο σποραδικά για την υποστήριξή τους και ήσαν υποχρεωμένες να ζούν εντελώς υπό την αβέβαιη ανοχή των εμίρηδων. Πρβλ. γενικά Speros Vryonis, Jr., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Μπέρκλεϋ και Λος Άντζελες, 1971, σελ. 297-99, 316, 317, 326, 327-29, 332, 338 και ιδιαίτερα σελ. 343-48.

[←120]

Thomas, Dipl. ven.-levant., 1 (1880. ανατύπ. 1965). αριθ. 168, σελ. 313-17, R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II (1878), βιβλίο IV, αριθ. 239, σελ. 162 και πρβλ. Heyd, Hist. du commerce du Levant, I (1885, ανατύπ. 1967), 543.

[←121]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 1, αριθ. 1716-18, σελ. 232.

[←122]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 386.

[←123]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2 (1961), αριθ. 2024, σελ. 275.

[←124]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 416. Στις 7 Ιουλίου 1349, ο Πικάτι πήρε άδεια ασφαλούς διέλευσης για να πάει «σε υπερπόντια μέρη» (ad partes ultramarinas) [Déprez και Mollat, I, δέσμη 2. αριθ. 2032, σελ. 277].

[←125]

Déprez, Glénisson και Mollat, Clément VI: Lettres se rapportant à la France, II, δέσμη 4, αριθ. 4130, σελ. 532-33. Δύο εβδομάδες αργότερα (στις 25 Απριλίου) ζητήθηκε από τον δελφίνο Ουμβέρτο να πάει στην Αβινιόν, ίσως για να διαβουλευθεί με τον πάπα για αυτό καθώς και για άλλα ζητήματα [στο ίδιο, αριθ. 4142, σελ. 536].

[←126]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2 (1961), αριθ. 2024, σελ. 275-76.

[←127]

Déprez και Mollat, στο ίδιο, αριθ. 2028, σελ. 276.

[←128]

Déprez και Mollat, στο ίδιο, αριθ. 2189, σελ. 303, με ημερομηνία 1 Mαϊου 1350.

[←129]

Déprez και Mollat, στο ίδιο, αριθ. 2060, σελ. 282.

[←130]

Στο ίδιο, αριθ. 2078, σελ. 285. Ο σταυροφορικός φόρος δεκάτης συλλεγόταν ακόμη στα ελληνικά νησιά [αριθ. 2070, σελ. 284], αλλά δεν πρέπει να ανερχόταν σε μεγάλο ποσό.

[←131]

Στο ίδιο, αριθ. 2080, σελ. 285, Thomas, Dipl. ven.-levant., I, αριθ. 172, σελ. 345-46, Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο iv, αριθ. 295, σελ. 174.

[←132]

Thomas, Dipl. ven.-levant., 1, αριθ. 173, σελ. 346-47 με ημερομηνία 10 Οκτωβρίου 1349 και Predelli, Regesti dei Commem., II, βιβλίο iv, αριθ. 297, σελ. 174, ο οποίος εσφαλμένα ονομάζει τον καρδινάλιο τής Όστια Πιέρ ντε Κολομπιέ. Για τον καρδινάλιο Μπερτράν ντυ Πουζέ, πρβλ. Eubel, Hierarchia, I (1913, ανατύπ. 1960), 15, 36 και πιο πάνω, Κεφάλαιο 9, σημείωση 94. Ένα υπόμνημα των συμμαχικών, κυρίως ενετικών, παραχωρήσεων προς τον Χιντρ μπέη στην προταθείσα συνθήκη τής 18ης Αυγούστου 1348, παρέχεται στους Thomas, I, αριθ. 169, σελ. 318 και Predelli, II, βιβλίο iv, αριθ. 260, σελ. 167. Δεν υπάρχουν στοιχεία για αλλαγές τού Κλήμεντος ΣΤ’ στη συνθήκη [πρβλ. Gay, Le Pape Clement VI et les affaires d’ Orient, σελ. 90].

[←133]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 25, φύλλο 59, με ημερομηνία 24 Οκτωβρίου 1349:

«Ψηφίστηκε: Επειδή όλα αυτά τα ζητήματα, που πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω των πρέσβεών μας στην παπική κούρτη για την εν λόγω υπόθεση τής Σμύρνης, είναι μεγάλα και δύσκολα και απαιτούν καλή και υπεύθυνη συζήτηση, ώστε να μπορέσουμε να εξετάσουμε και να αποφασίσουμε ποιο είναι το καλύτερο, με τη συγκατάθεση τού Κυρίου, αποφασίζεται ότι θα εξεταστεί αυτό το ζήτημα την επόμενη Τρίτη μετά την ενάτη ώρα και να κληθούν την εν λόγω ημέρα και ώρα για αυτόν τον σκοπό, με ποινή είκοσι σόλιδων, για να δούμε τι πρέπει να γίνει».

(Capta: Quoniam ista negotia que tractantur de mittendo ambaxatorem ad Curiam pro isto facto Smirnarum sunt magna et ardua, et bonam et solempnem deliberationem requirunt ut cogitari et deliberari valeat quid sit melius domino concedente, vadit pars quod inducietur hoc negotium usque ad diem martis proximam post nonam, qua die et hora vocetur hoc consilium sub pena soldorum viginti, et fiet sicut videbitur.)
[←134]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 25, φύλλο 60:

«Και αφού επαινέσετε στον ίδιο [στον κύριό μας πάπα], ταπεινά και όπως συνηθίζεται, εμάς και την κοινότητά μας, πρέπει να τού εξηγήσετε … την άθλια και αδύναμη κατάσταση τόσο τού τόπου τής Σμύρνης και των χριστιανών που κατοικούν εκεί, καθώς και των άλλων χριστιανών στα νησιά και τις περιοχές τής Ρωμανίας και τον άδικο και κακό σκοπό που έχουν οι ύπουλοι Τούρκοι για την κατάληψη και καταστροφή αυτών των τόπων και την εξολόθρευση και καταστροφή όλης τής χριστιανικής πίστης, καθώς και τη μεγαλύτερη τόλμη και σθένος που πρέπει να επιδειχθεί, για να τούς δούμε να ανακτώνται από τα όπλα τής ιερότατης ένωσης…».

(Et facta eidem [domino nostro pape] humili et solenti commendatione de nobis et communitate nostra exponere debeat … miserabilem et debilem condicionem tam loci Smirnarum et Christianorum in eodem degentium quam aliorum Christicolarum insularum et partium Romanie et iniquum et sceleste propositum quod habent perfidi Turchi ad occupationem et delecionem dicti loci et exterminium ac destructionem totius fidei Christiane et maximam audaciam ac vigorem quem sumpserunt postquam revocatas viderunt armatas sacratissime unionis…)
[←135]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 25, φύλλο 61.

[←136]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 25, φύλλο 65 και πρβλ. τη βιαστική περίληψη στον Thiriet, Regestes, I (1958), αριθ. 231, σελ. 67.

[←137]

Για τις προπάθειες τού Κλήμεντος για ειρήνη μεταξύ Βενετίας και Γένουας, πρβλ. Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2107, σελ. 291, με ημερομηνία 24 Νοεμβρίου 1349 και σημειώστε αριθ. 2269, καθώς και R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο iv, αριθ. 303, σελ. 175.

[←138]

Στις 18 Μαρτίου οι Ενετοί πρέσβεις ετοιμάζονταν να αναχωρήσουν για την παπική κούρτη για διαβουλεύσεις «για την υπόθεση τής ένωσης … και τη διαπραγμάτευση συνθήκης με τον Τζαλαμπή, άρχοντα τού Θεολόγου» (super negotio unionis … et treuguarum tractatarum cum Zalabi domino Theologi) [δηλαδή με τον Χιντρ μπέη, άρχοντα τής Εφέσου].

Η Βενετία ήταν πρόθυμη να τηρήσει την εκεχειρία, αλλά ισχυριζόταν ότι ο Χιντρ μπέης δεν ήταν ο ίδιος πρόθυμος και στόχευε στην ανακατάληψη τής Σμύρνης [Misti, Reg. 26, φύλλα 8 και εξής].

[←139]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2193, σελ. 304-5.

[←140]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 25, φύλλο 75, επιστολή τού Αντρέα Ντάντολο προς τον Κλήμεντα με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου 1350, σε απάντηση παπικής επιστολής τής 24ης Noεμβρίου [που συνοψίζεται στο Déprez και Mollat, I, δέσμη 2, αριθ. 2107, σελ. 291]. Πρβλ. Thiriet, Regestes, I, αριθ. 235, σελ. 68.

[←141]

R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο iv, αριθ. 352, σελ. 184, Déprez, Clement VI, III, δέσμη 5 (1959), αριθ. 4661, σελ. 116-17, συντομογρ. εφεξής ως Déprez, III, δέσμη 5.

[←142]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 26, φύλλο 42 με ημερομηνία 7 Αυγούστου 1350:

«Επειδή η παρούσα ώρα δεν επιτρέπει λόγω των δικών μας συνθηκών να συμμετέχουμε εμείς στη φρούρηση τής Σμύρνης, αποφασίζεται να γράψουμε στους πρέσβεις μας ότι, τόσο επειδή δεν είχαμε ποτέ κάποιο μέρος στη Σμύρνη, όσο επειδή συνεισφέραμε στην ένωση τις τρεις από τις οκτώ γαλέρες, που είναι πολύ περισσότερο από το ένα τέταρτο εκείνου που συνεισέφεραν άλλοι και λαμβάνοντας υπόψη πολλά άλλα, δεν θεωρούμε ότι πρέπει να αναλάβουμε με οποιονδήποτε τρόπο κάποιο βάρος αυτής τής φρούρησης και ως εκ τούτου θέλουμε να μάς συγχωρήστε. Και με αυτούς και άλλους λόγους που θα κρίνουν οι ίδιοι … να επιστρέψουν στη Βενετία».

(Quia tempus presens non patitur propter condiciones nostras intromittere nos in custodia Smirnarum, vadit pars quod scribatur nostris ambaxatoribus quod tum quia numquam habuimus aliquam partem in Smirnis tum quia contribuimus unioni tres galeas de VIII. que sunt multo plus quam quartum quod alias contribuebamus, et pro aliis multis respectibus non videtur nobis ullo modo assumere aliquod onus in custodiam ipsarum, et propterea volumus quod excusando nos cum hiis et aliis rationibus que sibi videbuntur … Venecias revertantur.)
[←143]

R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο IV, αριθ. 354, σελ. 185.

[←144]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2 (1961), αριθ. 2299-2300, σελ. 320-21, Thomas, Dipl. ven.-levant., I, αριθ. 176. σελ. 349-50, R. Predelli, Regesti dei Commemoriali, II, βιβλίο IV, αριθ. 356, σελ. 185.

[←145]

Δύο μήνες νωρίτερα, στις 8 Μαρτίου 1350, η Γερουσία εξέταζε

«τις παρανομίες, τα βάρη, τις ενοχλήσεις, τα τραύματα και τα κακά, που μάς προξένησαν οι Γενουάτες, μάς προξενούν κάθε μέρα και δεν θα πάψουν να μάς προξενούν» [Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 26, φύλλο 4].

(iniurie, gravitates, molestie, lesiones, et dampna que nobis intulerunt Ianuenses et inferre cotidie non desistunt)

Σημειώστε στο ίδιο, φύλλα 29, 30 και εξής, 42 και αλλού και Thiriet, Regestes, I, αριθ. 242, 244-46, 248, 250.

[←146]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 26, φύλλο 37 με ημερομηνία 12 Ιουλίου 1350.

[←147]

Thiriet, Regestes, I, αριθ. 250, σελ. 71.

[←148]

G. M. Thomas (and Riccardo Predelli), Dipl. ven.-lev., II (1899, ανατύπ. 1965), αριθ. 1, σελ. 1-2 και Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2378, σελ. 332. O Ραϋμόν Σακέ έγινε τελικά λεγάτος στην Ανατολή στις 26 Ιουνίου 1350 [Déprez, III, δέσμη 5, αριθ. 4587-88, σελ. 99].

[←149]

Thomas, II, αριθ. 2, σελ. 2-3 με ημερομηνία 13 Ιανουαρίου 1351. Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2. αριθ. 2379, σελ. 332-33 με ανεπαρκή περίληψη και σημειώστε αριθ. 2380, σελ. 333.

[←150]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2377, σελ. 332, επίσης με ημερομηνία 13 Ιανουαρίου. 1351.

[←151]

Arch. di Stato di Venezia, Misti, Reg. 26, φύλλο 54.

[←152]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2. αριθ. 2417, σελ. 337. Ο Γιανούλλι ή Τζιοβάννι Α΄ Σανούντο ήταν δούκας τής Νάξου από το 1341 μέχρι το 1362 [Hopf, Chroniques greco-romanes, Βερολίνο, 1873, σελ. 480].

[←153]

Angelo Sanguined και Girolamo Bertolollo, «Nuova Serie di documenti sulle relazioni di Genova nell’ impero bizantino», στο Atti della Societa ligure di Storia Patria, XXVIII (Γένοβα και Ρώμη, 1896-1902), έγγραφο xxiii, ιδιαίτερα σελ. 550-51 και πρβλ. Camillo Manfroni, «Le Relazioni fra Genova, l’ impero bizantino e i Turchi», στο ίδιο, σελ. 705 και εξής.

[←154]

Heyd, I, 543-44 και Lemerle, L’ Émirat d’ Aydin, σελ. 233-34.

[←155]

Déprez, Clement VI, III, δέσμη 5, αριθ. 4855, σελ. 156, με ημερομηνία 13 Ιανουαρίου 1351.

[←156]

Στο ίδιο, αριθ. 4865, σελ. 162.

[←157]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2426, σελ. 339. Μέχρι τη μέρα που πέθανε, ο Κλήμης συνέχιζε τις προσπάθειές του για ειρήνη μεταξύ Βενετίας και Γένουας [στο ίδιο, αριθ. 2269, 2457, 2466, 2511-14, 2518, 2589, 2598, 2605, 2669-71 και Déprez, Clement VI, III, δέσμη 5, αριθ. 5250-51, 5358, 5465].

[←158]

Déprez και Mollat, Clément VI: lettres … intéressant les pays autres que la France, I, δέσμη 2, αριθ. 2496, σελ. 351, με ημερομηνία 8 Σεπτεμβρίου 1351.

[←159]

Déprez, Clement VI, ΙΙΙ, δέσμη 5, αριθ. 5051-54, 5056, σελ. 210-11.

[←160]

Déprez, Clement VI, III, δέσμη 5, αριθ. 5060, σελ. 212, με ημερομηνία 13 Σεπτεμβρίου 1351.

[←161]

Schäfer, Ausgaben (1914), σελ. 286-87, 451-52, 467, 481-82, 522 και πρβλ. Pierre-Roger Gaussin, L’ Abbaye de la Chaise-Dieu (1043-1518), Παρίσι, 1962, σελ. 431-32. Μετρώντας το μεγάλο μνημείο τού πάπα, «ο τάφος του αποτελούσε σύνολο πενηνταπέντε αγαλμάτων» (Summa ymaginum computata ymagine pape: 55 ymagines) [Schäfer, ό. π., σελ. 452].

Scroll to Top